Bedrijven in het nauw door hoge energieprijzen: 'Het is net een vergiet'

Er is nauwelijks tegenop te verdienen. Nu de kosten van gas en elektriciteit een veelvoud zijn van wat ze waren is blijven produceren soms duurder dan de productie stopzetten.

BioMCN op het Chemiepark in Delfzijl bijvoorbeeld. De productie van de brandstof bio-methanol is er volledig tot een halt gekomen omdat die niet langer rendabel is. Er gaat niks meer de fabriek in en er komt ook niks meer uit.

Tamelijk zuur voor het bedrijf dat de wind in de zeilen leek te hebben en vorig jaar nog een productierecord boekte.

Aldel nam vorig jaar jaar oktober al het besluit om de stroomslurpende aluminiumsmelterij stil te leggen en 120 van de 330 medewerkers te ontslaan. Alleen de gieterij is nog in bedrijf.

De prijs van gas is donderdag op de toonaangevende Amsterdamse TTF-gashandelbeurs ongeveer 110 euro per megawattuur. Dat is meer dan zes keer zo veel, vergeleken met een jaar geleden toen er iets meer dan 17 euro voor neergeteld moest worden. Het gaat om gas dat volgende maand gekocht wordt.

Heel even, kort nadat Poetin de oorlog tegen Oekraïne begon en er paniek ontstond rond leveringszekerheid van Russisch gas, leidde dat tot een stijging van de gasprijs tot een all-time-high van 225 euro.

En omdat stroom deels met gas wordt geproduceerd, stijgt die prijs mee. Doordat partijen zoals energiebedrijven een alternatief zoeken voor gas, worden ook andere brandstoffen door de toegenomen vraag duurder.

Energie was al duur doordat in de corona-eindfase de economie op stoom kwam en de vraag naar gas en stroom sterk toenam. Daar kwam de angst voor tekorten door de Poetins oorlogsdaad nog bij.

Niemand had verwacht dat die prijs zo hoog zou worden, stelt Machiel Mulder, hoogleraar energie-economie aan de RUG: 'De hoge prijs heeft ook niks meer te maken met kosten. Want gas uit de grond halen en naar een afnemer brengen kost ongeveer twintig euro. Het is nu maar net wat een gek ervoor over heeft.'

Directeur Frans Alting van de Samenwerkende Bedrijven Eemsdelta heeft er meer één woord voor: energiecrisis. 'Ik kan het niet anders noemen’, zegt hij. ‘De hoge prijzen waren al problematisch en dat blijven ze. Fabrieken kijken of het nog wel logisch is om te produceren of dat afschalen een beter idee is.’

Voor alle energie-intensieve bedrijven in het Eemsmondcluster zijn de onzekerheden en risico’s enorm toegenomen, zegt Alting. Dat betreft een groep bedrijven waar direct en indirect ongeveer achtduizend mensen werken. ’Alles wat chemie is, is energie-intensief’, vat Alting samen.

Niet alleen zijn de directe energiekosten geëxplodeerd, prijsstijging van energie wordt ook gevoeld in hogere bedragen voor transport en grondstoffen.

Door de oorlog in Oekraïne komen er alleen maar nieuwe kwesties bij, vult Alting aan. Aanvoer van hout, kolen, biomassa en ureum uit Rusland is erdoor onder druk komen te staan.

Alting: ‘Het zal er heel erg op aankomen hoe lang deze situatie blijft bestaan. Momenteel kunnen bedrijven weinig anders dan zich aanpassen en zien hoe ze de tijd doorkomen.’

Veel mogelijkheden om prijzen door te berekenen hebben met name de chemiebedrijven vaak niet. Hun producten gaan de wereldmarkt op. Een prijsverhoging door een individuele producent betekent eenvoudig dat afnemers elders kopen.

'Ondernemen is leuk, maar we moeten nu wel heel erg de schouders eronder zetten', bromt directeur Gerard Krause van ESD in Delfzijl. De producent van de slijpstof siliciumcarbide zit in de top tien van stroomverbruikers van ons land.

Ook hier is de productie teruggeschroefd, naar zo'n negentig procent. Directeur Krause voorziet een verdere daling. 'De stroomkosten op de dagmarkt zijn tot tien keer zo hoog als we gewend waren', legt Krause uit. 'Daar kan niemand rendabel mee produceren.'

Zo'n tachtig procent heeft ESD tegen lagere prijzen voor twee jaar ingekocht. Maar de rest gaat tegen de exorbitante dagprijzen. 'En als we eenmaal aan het produceren zijn, kunnen we niet stoppen en moeten we dus wel inkopen.'

Werknemers van ESD trokken vorig jaar oktober samen met collega's van Aldel naar Den Haag voor hulp. Die bleef uit. Krause: 'Nu zijn we in gesprek met het ministerie van EZK over uitbetaling van een CO2 kostencompensatie. Voor ons een bedrag van tot tien miljoen.' Het zou ESD door de zware tijd heen kunnen slepen, denkt Krause.

De energie-sores zijn bepaald niet beperkt tot de bedrijven in de Eemsdelta. Een directeur van een productiebedrijf in Oost-Groningen zegt zijn winsten te zien verdampen door de torenhoge energierekening. ‘Een jaar geleden bedroeg de energierekening nog 40 duizend euro per maand’, verklaart hij. ’Het bedrag is nu opgelopen naar 240 duizend euro per maand, een zesvoud.’

Zijn bedrijf met een tiental werknemers is nu zo’n twee miljoen euro per jaar meer kwijt aan energie. Van collega-ondernemers hoort hij dat het ‘net een vergiet is’, zo hard stroomt het geld er vanwege de torenhoge energiekosten eruit. Het enige voordeel van de hoge energiekosten is volgens deze directeur dat investeringen in energiebesparing of opwekking een stuk sneller zijn terugverdiend.

Voedingsreuzen als aardappelzetmeelconcern Avebe of suikerfabrikant Cosun Beet Company, met de vestiging Vierverlaten bij Hoogkerk, worstelen eveneens met hun energiekosten. ‘Een crisissituatie, die natuurlijk zeer zorgelijk is’, kenschetst Cosun Beet Company-topman Paul Mesters de omstandigheden.

Beide concerns zijn terughoudend in vrijgeven van verbruikscijfers. Mesters van Cosun houdt het op ’vele miljoenen kuub aardgas’ dat het concern verstookt. Uit resten en bijproducten maakt Cosun zelf ook groen gas dat inmiddels vijftien procent van de gasbehoefte dekt. Het gaat het probleem maar beperkt te lijf.

‘De huidige extreme gasprijzen zullen onze groene ambities verder versnellen’, vult Mesters aan. ‘Maar dat is niet morgen klaar.’ Hij stelt de consument wel alvast een stevige prijsverhoging van een kilopak suiker in het vooruitzicht. Want niet alleen energie kost meer, ook kunstmest is duurder, verpakkingen, energie, teelt, et cetera. Reken maar op een prijsstijging van tientallen procenten, aldus Mesters.

Avebe laat weten dat de huidige energieprijzen de groene ambities een flinke duw geven. ‘Avebe heeft al grote stappen gemaakt en wil versneld verdere stappen zetten.’

Wat bedrijven kwijt zijn aan energie, hangt sterk af van de contracten die ze ervoor hebben afgesloten. ‘Voor zeventig procent van onze gasbehoefte hebben we langetermijncontracten afgesloten’, legt energiemanager Darius Ignac van Smit Kwekerijen in Sappemeer uit.

Smit is een van de grootste kwekers van kamerplanten van het land en verstookt ieder jaar miljoenen kuub gas op de zes kassenlocaties. Ignac: ‘We kunnen nog even vooruit want onze contracten lopen tot 2024 en 2025. Zouden we die contracten nu moeten afsluiten, dan zouden we vier tot vijf keer zoveel moeten betalen.’

Wat betekent dat kasplanten kweken onrendabel wordt of dat de plantjes tegen niet eerder vertoonde prijzen bij de tuincentra te koop zullen staan.

De overige dertig procent die Smit inkoopt op de dagmarkt doet momenteel behoorlijk pijn in de portemonnee. ‘Nu betalen we 1,30 euro per kuub gas, maar een paar dagen eerder was dat 2,50 euro. Dat is buitensporig, maar we moeten dan wel kopen, anders hebben we geen licht en warmte in de kas. Dan kopen we wat noodzakelijk is en we proberen de klimaatbeheersing zo goed mogelijk erop aan te passen.’

Directeur Paul de Vries van Marne Mosterd in de stad Groningen heeft zichzelf voor dit jaar van de energiezorgen bevrijd. ‘We hebben ondanks de hoge prijs van dat moment in november besloten om zowel de prijs van elektra als die van gas vast te zetten. Dat is terugblikkend een ontzettend slimme zet geweest.’

Daarnaast heeft hij het aantal zonnepanelen op het dak van het bedrijf verdubbeld naar zo’n 1.400. De mosterdmaker dekt daarmee bijna zeventig procent de eigen elektriciteitsbehoefte. En de investering is nu snel terugverdiend, zegt De Vries, die wel klaar is met die energieprijzen: ‘We hebben een bedrijf opdracht gegeven om te onderzoeken of nul-op-de-meter haalbaar is.’