Onderzoekers: maatschappelijke onrust bij Windpark N33 had voorkomen kunnen worden

De onderzoekers onderzochten deze twee projecten die aanvankelijk tot veel onrust onder de bevolking leidden. Bij het windpark groeide de weerstand onder de bevolking uit tot enorme lokale spanningen. Dorpsgenoten met tegengestelde belangen konden elkaar niet meer luchten of zien. Uiteindelijk ontstonden er zelfs verregaande acties, zoals asbestdumping en plaatsen van vlaggen hakenkruizen aan toe.

In Harlingen ging dat heel anders. Aanvankelijke weerstand tegen de zoutwinning in de Waddenzee werd omgezet in een goede samenwerking tussen initiatiefnemer Frisia Zout, de lokale overheid en de lokale inwoners.

Een van de onderzoekers is Tom Postmes, hoogleraar Sociale Psychologie van de RUG. Volgens hem speelde meerdere aspecten een rol.

'Bij Windpark N33 (en ook het Drentse park Drentse Monden Oostermoer, red.) was vanaf het begin aan de juridische procedure leidend, niet een goede verstandhouding met de bevolking. Omdat de Rijkscoördinatieregeling van toepassing was op de windparken, stonden de provincie en gemeente in feite buitenspel. Bovendien kregen inwoners pas bij de Raad van State in feite voor het eerst recht van spreken. Een perverse situatie.'

Alles al eigenlijk geregeld voor omwonenden hun zegje konden doen. 'Bij verschillende bijeenkomsten kwam toenmalig gedeputeerde William Moorlag langs voor uitleg. Maar wel met een boodschap dat het windpark onvermijdelijk is.'

Die boodschap is Moorlag destijds niet in dank afgenomen. Veel omwonenden voelden zich niet gehoord en aan de kant gezet.

In Harlingen ging het volgens Postmes anders. Dat had voor een belangrijk deel te maken met het gedrag de eigenaar van Frisia Zout.

'Maria van der Hoeven, toenmalig minister van Economische Zaken, vroeg de eigenaar, die een lokale ondernemer is, om een gunst. Hem werd gevraagd om de milieuonderzoeken veel eerder in het traject te laten plaatsvinden dan wettelijk noodzakelijk was. Daardoor kwam een gesprek met lokale partijen over de plannen veel eerder tot stand. Ze konden dus ook veel eerder meepraten dan bij Windpark N33 gebeurde.’

Aanvankelijk was dit overigens zonder lokale inwoners. Maar toen die zich gingen roeren werden ook zij alsnog aan tafel uitgenodigd. 'Een heel andere situatie dan bij Windpark N33, waar omwonenden pas veel later bij de plannen werden betrokken, namelijk toen de plannen zo goed als waren uitgedacht.'

In Meeden en het gebied eromheen ontstonden daardoor explosieve spanningen. Die bleven in Harlingen uit. Wat daarbij volgens Postmes ook een rol gespeeld kan hebben was een andere houding van actievoerende partijen in Harlingen.

'Bij Harlingen waren de activisten mensen die monumentale panden bezaten. Ondernemers ook. De hoge heren van het erfgoed. Ze noemden zichzelf geen activisten. Dat label wezen ze zelfs expliciet van de hand. Het was een heel zelfbewuste groep, die met alle partijen als gelijken wilden praten en samenwerken. Niet polariseren en alarmeren, maar de verbinding zoeken. Dat was hun strategie.' Bovendien hadden de inwoners van Harlingen slechte ervaringen met Omrin, de eigenaar van de afval- en energiecentrale. 'Daardoor was het sentiment bij zowel bestuurders als bewoners: 'Dit nooit meer'.

Bij Windpark N33 hadden de actiegroepen bovendien minder brede draagvlak dan in Harlingen. 'De gemeenschap was al verdeeld, omdat initiatiefnemers deels lokale grondeigenaren waren.' Mede daardoor ging het in de loop der tijd helemaal mis.

Reden voor de onderzoekers om ook de vraag te stellen hoe dit in de toekomst voorkomen kan worden. De conclusies worden mede getrokken op basis van de positieve ervaringen uit Harlingen. Postmes: 'Goede onderlinge relaties vooraf zijn van belang om onrust te voorkomen. In Harlingen werd daarin geïnvesteerd, terwijl die eenheid bij Windpark N33 vanaf het begin al ontbrak.'

Daarnaast is het volgens hem van belang dat bewoners 'betekenisvolle invloed' moeten kunnen uitoefenen. 'Dat houdt onder meer in dat een actiegroep gezag en draagvlak moeten hebben binnen een gemeenschap, dat er bereidheid moet zijn om te investeren in een goed sociaal netwerk, dat er transparante communicatie is met de achterban én andere betrokkenen. Ook is doorzettingsvermogen noodzakelijk. Maar wat vooral belangrijk is: de overheid en het bedrijf moeten willen luisteren.'