Elie Aron Cohen geëerd met plek in Historisch jaarboek Groningen 2021

Historicus Stefan van der Poel van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) schreef het stuk.

'Ik heb al eerder veel geschreven over de Joodse geschiedenis in Groningen en Elie Aron Cohen is altijd een heel mooie bron geweest. Er zijn maar heel weinig mensen die daadwerkelijk in Auschwitz zijn geweest, daar uit zijn teruggekeerd én er ook over geschreven hebben.'

Cohen heeft zijn ervaringen al snel na de Tweede Wereldoorlog op papier gezet, vertelt Van der Poel. 'Dat vormt een heel mooie bron voor onderzoekt en daarbij heeft hij ook nog heel veel geschreven over het vooroorlogse Groningen en het naoorlogse Groningen. Hij is dus een heel mooie bron en hij schrijft ook op een heel mooie wijze.'

Van der Poel: 'Cohen is gepromoveerd op zijn proefschrift 'Het Duitse Concentratiekamp', waarin hij onderzoekt hoe mensen in het kamp zich gedroegen, hoe de bewakers zich gedroegen en waar dit allemaal mee te maken had. Wat voor last hadden de mensen die in het kamp zaten van te weinig voeding, van de terreur en van de verschrikkelijke toestanden. Hoe reageerden ze daarop en dat heeft hij heel mooi in kaart gebracht.'

Dit proefschrift verscheen in 1952 en is vertaald in het Engels, Zweeds en ook Japans. Tegenwoordig worden zijn boeken minder gelezen. 'Ik denk dat Elie Aron Cohen de meeste Groningers niks zegt', vertelt Van der Poel. 'Zijn naam suggereert natuurlijk dat hij Joods was, maar dat hij zoveel boeken geschreven heeft zal de meeste Groningers weinig zeggen.'

Dat Cohen het kamp overleefd heeft, komt volgens Van der Poel ook omdat hij een arts was. 'Nederlandse joden hadden zo'n 25 procent kans om te overleven, bij artsen lag dat een stuk hoger. Zestig procent, misschien zelfs meer. Artsen werden in de kampen ingezet voor medische redenen en dat gold ook voor Cohen.'

'Hij is eerst naar een strafkamp in Amersfoort gestuurd omdat hij een vluchtpoging had gedaan en van daaruit naar Westerbork', vertelt Van der Poel. 'Maar omdat hij met de transportlijsten had gesjoemeld - hij had daar wat namen afgehaald - moest hij toch naar Auschwitz. Ook daar kon hij echter als arts werken.'

Dat hij moest werken voor de bezetter ging Cohen niet in de koude kleren zitten, zo vertelt Van der Poel: 'Dat kom je ook in zijn boeken tegen. Waar hij zijn hele leven mee geworsteld heeft is 'heb ik wel goed gehandeld?' Hij heeft toch die lijsten op moeten stellen, heeft toch mensen de vrachtwagen in geholpen die naar de gaskamers gingen. 'Wat ben ik voor een persoon dat ik het allemaal heb overleefd en anderen niet? Dat heb ik alleen maar te danken aan dat ik een prominent ben'.'

Cohen verloor zijn eerste vrouw en eerste zoon in de kampen. 'En heel veel andere mensen hebben het ook niet overleefd', vervolgt Van der Poel. 'Cohen werd na de oorlog in bepaalde kringen ook wel aangekeken, 'heb jij misschien ook mijn familie op de lijst gezet? Wat heb je gedaan om je eigen hachje te redden?'

Het Historisch jaarboek Groningen is een tijdschrift voor een breed publiek, aldus Van der Poel, 'maar wel echt geïnteresseerd in de geschiedenis van Groningen, stad en provincie.' Cohen hertrouwde, woonde nog een tijd in Groningen en overleed in 1993.