Deze dag: Groningen is bevrijd!

De bevrijders van Groningen
De bevrijders van Groningen © Canadese Legerfilmdienst
De stad veranderde dag na dag meer in een inferno, sinds de Canadezen op vrijdag de aanval hadden ingezet. Overal stonden gebouwen in brand. Op de straten lagen dode Duitse soldaten, gesneuvelde Canadezen of stadjers, die bij het krijgsgeweld waren omgekomen. Op deze dag, maandag 16 april 1945, rond het middaguur, geeft de Wehrmacht zich ten slotte over. Groningen is vrij.
Mijn collega Liefke Knol heeft in de loop der jaren een indrukwekkende hoeveelheid films en documentaires over Groningen in oorlogstijd gemaakt. Als ik haar vraag naar herinneringen aan de bevrijding, krijg ik een handvol persoonlijke, soms grappige maar vaak intens verdrietige verhalen te horen die spelen op of vlak voor die 16e april.
Zo woont de familie Bossina op de hoek van de Oosterstraat en het Zuiderdiep. Midden in de vuurlinie, tussen Duitse en geallieerde troepen. Liefke vertelt over Etje Zuidhof, ze is een buurvrouw en vriendin van de familie. Etje schrijft later in een brief wat ze die dagen doormaken: ‘het was één grote vuurzee. We dachten: als we uit huis moeten, schieten de Duitsers ons dood.’
Opeens staat het huis van de familie Bossina in lichterlaaie. De bewoners moeten nu wel uit hun kelder komen, de straat op. Daar wordt Bettie Bossina door een kogel in de buik geraakt. Haar vader en broer brengen haar weg naar het ziekenhuis. Tussen de schermutselingen door. Ze zwaaien onderweg met een witte vlag.
De Duitse bezetter heeft na vier dagen nauwelijks nog munitie. Op maandag, even na de middag, slaagt de Canadese commandant Dextraze er in om de Duitse garnizoenscommandant tot overgave te bewegen. Dat gebeurt in het pand van het voormalig rijksarchief aan de SintJansstraat, onder de zuilengalerij. Binnen in het trapportaal hangt een plaquette ter herinnering aan die gebeurtenis. De tekst begint met een welgemeend ‘Thank you, Canada!’
Als laatsten worden nog het noorden en noordoosten van de stad ontzet. Voor feestvieren met de bevrijde Groningers hebben de soldaten weinig tijd. Vrijwel meteen wordt de opmars naar Delfzijl ingezet. De Canadezen willen de haven daar openen voor voedselkonvooien om de uitgehongerde bevolking van West-Nederland van voedsel te kunnen voorzien. Bovendien willen ze de Duitse U-boten belemmeren om de Eems te gebruiken als uitvalsbasis. De slag om Delfzijl duurt van 23 april tot en met 2 mei.
Het is intussen niet goed afgelopen met het gewonde meisje Bettie aan het Zuiderdiep, dat naar het Diaconessenhuis was gebracht. Buurvrouw Etje Zuidhof schrijft daarover: ‘Och, wat waren we allen onder de indruk, zo’n lief kind. We hielden zoveel van haar en haar ouders. Ik kan er niet over schrijven, dan moet ik huilen. Drie dagen leefde ze nog.’ Bettie Bossina was 16 jaar oud. Het huis waar ze woonde, is helemaal afgebrand, net als twaalf andere huizen in de Oosterstraat.
Bij de slag om Groningen lieten 106 Groninger burgers het leven. 43 Canadezen sneuvelden, net als 130 Duitse soldaten. Klaas Knol, de vader van Liefke, schreef jaren later op verzoek van zijn kinderen de herinneringen aan die aprildagen op. ‘Triest was de aanblik van Stoeldraaiersstraat en de Grote Markt en veel andere straten’, zo schrijft hij. Alles ligt in puin door het schieten van de tanks.
Zijn goede vriend Meindert Siebesma is doodgeschoten. Maar ‘uiteindelijk bleef het gevoel van opluchting over, van weer ruim te kunnen ademhalen. Van vrij zijn, echt vrij zijn. De stad vierde wekenlang de bevrijding. Radio’s werden in vensterbanken gezet en men danste en danste…’
Dat grote feest van de bevrijding begon op deze dag in de geschiedenis, 16 april 1945.