Reconstructie: hoe MartiniZorg omging met zorggeld

Naar aanleiding van het faillissement van MartiniZorg heeft een aantal ex-werknemers en cliënten hun ervaringen met ons gedeeld. Vaak anoniem, omdat ze inmiddels elders in de zorg werken of omdat ze als voormalig manager een geheimhoudingscontract hebben getekend. Rode draad in hun verhaal is de ondermaatse kwaliteit van zorg, de onveilige situatie op de werkvloer en financieel wanbeleid. Wat dat laatste betreft: de aandeelhouders van MartiniZorg en De Zorgzaak zouden de zorginstelling hebben gebruikt als 'melkkoe'.

Wat klopt er van die beweringen? Om dat te onderzoeken is RTV Noord in de jaarverslagen van MartiniZorg en De Zorgzaak gedoken. Ook zijn de verschillende dochterondernemingen onder de loep genomen. Deze worden samen De ZorgZaak Groep genoemd. Onze bevindingen hebben we voorgelegd aan hoogleraar Financial Accounting Jeroen Suijs (Erasmus Universiteit), Harrie Verbon, emeritus-hoogleraar Openbare Financiën in Tilburg en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ).

Hoewel er eind vorig jaar een fusie heeft plaatsgevonden waarin de meeste dochterondernemingen zijn samengevoegd tot één bv, speelt de bedrijfsstructuur van daarvoor een belangrijke rol in ons onderzoek. Hieronder zie je een schematische weergave. Zoals je kunt zien is MartiniZorg een van de dochters van De Zorgzaak Holding BV, en waren er nog vele andere dochterondernemingen.

De Zorgzaak Holding BV is in handen van Zova BV, de persoonlijke onderneming van Ruud Slot.

Een van de beweringen die RTV Noord heeft gecheckt is de suggestie dat zorggeld niet naar de zorg van MartiniZorg ging, maar naar mede-eigenaar Ruud Slot. We zijn op zoek gegaan naar aanwijzingen voor deze stelling. We hebben gekeken naar de jaarverslagen van De Zorgzaak Holding en ook naar jaarrekeningen van dochterondernemingen. Ook gebruikten we een rapport van de Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) van mei vorig jaar en antwoorden van het Groningse college van B&W op vragen van raadsleden van GroenLinks.

Het eerste waar we naar gekeken hebben zijn de dividenduitkeringen tussen 2014 en 2020. Zoals in het schema hierboven te zien is, bestond De ZorgZaak Groep, waar MartiniZorg ook bij hoort, uit tal van bedrijfjes. Meerdere daarvan keren dividend uit aan moederbedrijf De Zorgzaak Holding B.V (vanaf nu Holding genoemd). Bij MartiniZorg gaat het om een bedrag van zo’n 367.000 euro. Overigens keerde MartiniZorg ook nog dividend uit aan de andere aandeelhouder, Mohn Baldew, zo’n 183.000 euro. Gezamenlijk is dat 550.000 euro.

Inclusief MartiniZorg zijn er vijf dochterondernemingen die in zeven jaar tijd zo’n 3 miljoen euro aan dividend aan moederbedrijf Holding hebben uitgekeerd. Tegelijkertijd is er in diezelfde periode vanuit het moederbedrijf 2,1 miljoen euro aan dividend uitgekeerd aan ‘grootmoederbedrijf’ Zova BV, de persoonlijke onderneming van Ruud Slot.

Dit bedrag komt naast het salaris dat Slot als directeur van de Holding verdiende.

Om twee redenen zijn deze dividenduitkeringen opvallend. Het begint met de hoogte van de dividenduitkeringen. Dividenduitkeringen zijn winstuitkeringen voor aandeelhouders. Een aandeelhouder investeert geld in een bedrijf, en wil daar dan rendement uit halen.

Het geld dat aan het begin in MartiniZorg is geïnvesteerd is 10.000 euro. Het totale dividend dat in 2017 en 2018 is uitgekeerd is 550.000 euro.

Die verhouding tussen de waarde van de aandelen en het uitgekeerde dividend zorgt bij de inspectie en bij hoogleraar economie Jeroen Suijs voor gefronste wenkbrauwen. Dat geldt des te meer als je niet alleen naar MartiniZorg kijkt, maar naar de dividenduitkeringen uit de hele ZorgZaak Groep. Daarvoor moeten we ons richten op twee onderdelen van De ZorgZaak Groep: De Zorgzaak Facilities en de Holding.

De Zorgzaak Facilities is een bedrijfje dat aan andere bedrijven in De ZorgZaak-groep diensten levert, zoals huisvesting, financiën en personeelsbeleid. Voor die diensten moet door de andere bedrijven uiteraard geld worden betaald. Maar welke diensten er precies geleverd worden en voor hoeveel geld, dat is volgens de Inspectie voor de Gezondheidszorg en Jeugd volstrekt onduidelijk. In het rapport van mei vorig jaar besteedde de Inspectie daar uitgebreid aandacht aan, door te constateren dat er sprake was van ‘(schijn van) belangenverstrengeling waar het gaat om de zakelijkheid van transacties.’

De inspectie mist transparantie in de diensten die onderling zijn geleverd. Het gaat dan om de diensten zelf, maar ook om de hoogte van de bedragen die daarmee gemoeid zijn. ‘Tijdens het gesprek op 15 oktober 2020 met MartiniZorg hebben de gesprekspartners geen informatie verstrekt over hoe de marktconformiteit van transacties met verbonden partijen is vastgesteld.’ In normale mensentaal: het is niet duidelijk of er te veel geld is gevraagd voor die diensten. Daardoor bestaat het risico van ‘weglekken van zorggeld’, aldus de Inspectie.

De suggestie die hiervan uitgaat is dat Facilities voor te hoge prijzen diensten aanbiedt aan onder andere MartiniZorg. Geld dat ook naar de zorg had kunnen gaan.

Ook de verhouding tussen de waarde van de aandelen en het uitgekeerde dividend valt op. Bij Facilities heeft de aandeelhouder 18.000 euro geïnvesteerd. Tussen 2014 en 2020 is er ruim 1 miljoen euro aan dividend uitgekeerd. Kortom: een hoger rendement dan bij MartiniZorg.

Hetzelfde geldt voor het moederbedrijf, de Holding. Slot heeft 18.000 euro in aandelen geïnvesteerd. In diezelfde periode keerde de Holding 2,1 miljoen euro aan hem uit.

Hiervan zegt de Inspectie: ‘Jullie (RTV Noord, red.) begrijpen goed waar het knelt als het gaat om de winstuitkering: een bestuurder die naast zijn salaris ook dividend laat uitkeren aan de BV waar hij aandeelhouder van is. Jullie leggen terecht de relatie tussen dividend en door de aandeelhouder geïnvesteerd risicodragend vermogen. Die verhouding lijkt scheef.’

Ook hoogleraar Suijs noemt de 2,1 miljoen euro ‘een riant rendement’ voor een investering van 18.000 euro. Hij vindt het overigens niet zo problematisch dat een aandeelhouder ook bestuurder is.

De Holding keerde dus 2,1 miljoen euro uit aan eigenaar Slot, terwijl het van vijf dochterondernemingen zo’n 3 miljoen euro aan dividend ontving. Hierbij moet gezegd worden dat de directe relatie tussen ontvangen en uitgekeerd dividend niet uit de jaarstukken is af te lezen. Daardoor is het volgens Suijs lastig deze relatie onomstotelijk vast te stellen.

Maar een bedrijf kan alleen dividend uitkeren als er ook cash geld op de bank staat. Als een moederbedrijf geen geld op de bank heeft staan, maar wel genoeg financiële reserves heeft om dividend te kunnen uitkeren, dan moet dit moederbedrijf ergens geld vandaan halen. Dat kan volgens Suijs door zichzelf dividend uit te laten keren door dochterondernemingen.

Dat laatste is bij De Zorgzaak Holding dus gebeurd.

Veel gehoorde kritiek op MartiniZorg is dat gedeclareerd zorggeld niet naar de zorg is gegaan. De gemeente Groningen constateert eind 2021 al dat ‘we in de praktijk zien dat gebreken in de kwaliteit vaak samengaan met zorgen rondom rechtmatige bestedingen.’ Dat is ook concreet gebleken, want tussen 2018 en 2020 heeft MartiniZorg te veel zorgkosten gedeclareerd, terwijl die zorg niet geleverd is. Het ging om een bedrag van 400.000 euro, dat moest worden terugbetaald.

Ook dit heeft RTV Noord onderzocht. We deden dat door te kijken naar de personeelskosten. Volgens hoogleraar Suijs is de zorg een arbeidsintensief beroep. Het werk wordt voornamelijk door mensen gedaan. en het is dus logisch dat het grootste deel van alle kosten naar personeel gaat. Uit onderzoek van Suijs blijkt dat zorgbedrijven gemiddeld zo’n tweederde van de omzet aan personeelskosten besteden. ‘Als dat veel lager is kun je je afvragen of de zorg die geleverd moet worden wel daadwerkelijk geleverd wordt.’

We zien dat bij MartiniZorg in 2017 en 2018 zo’n 55 procent van de omzet naar personeelskosten ging. Een stuk minder dan het gemiddelde. In de jaren daarna groeide dat naar 84 procent in 2020. MartiniZorg gaf de laatste jaren dus juist meer geld uit aan personeel.

Volgens Suijs hoeft die stijging niet per se te betekenen dat er meer of betere zorg wordt geleverd. Het kan ook komen doordat het personeel duurder is geworden.

Opvallend is dat MartiniZorg steeds meer extern personeel heeft ingehuurd. In 2018 was dit twee procent van alle personeelskosten, twee jaar later 16 procent.

Meerdere bronnen zeggen dat Ruud Slot de bezem door het aantal leidinggevenden haalde en daarvoor in de plaats werknemers extern inhuurde. Vaak tegen een veel hoger salaris. ‘Hij stuurde hiermee bewust aan op een faillissement’, zegt een ex-werknemer.

Uit de laatste jaarrekening blijkt dat in 2019 voor meer dan 1 miljoen euro aan personeel is ingehuurd dat niet in de zorg werkzaam was. In 2020 was dit bedrag ruim 700.000 euro, en werd er voor zo’n 870.000 euro aan personeel ingehuurd dat wél in de zorg werkzaam was.

Voor de duidelijkheid: wat we hierboven beschrijven is volgens alle hoogleraren die we spraken wettelijk toegestaan. Harrie Verbon, emeritus-hoogleraar Openbare Financiën in Tilburg: ‘Zorg mag met marktwerking worden aangeboden. Dat betekent dat je allerlei bv’s mag oprichten. Ook mag je naast het zorgbedrijf allemaal hulpbedrijven opzetten voor bijvoorbeeld personeel, huisvesting, enzovoorts. Ook mag je in de zorg dividend uitkeren.’

De casus van MartiniZorg is voor Verbon een van de vele voorbeelden waaruit blijkt dat eigenaren flink kunnen verdienen aan de zorg. ‘Ik heb al zoveel voorbeelden gezien. Het gaat in Nederland misschien wel om honderden van dit soort bedrijven.’ Het mag dus wettelijk, maar wenselijk is het volgens hem allerminst. ‘Deze mensen zijn net als Sywert van Lienden.’ Van Lienden kwam vorig jaar in opspraak omdat hij miljoenen verdiende aan handel in mondkapjes, met geld van de overheid. ‘Onder de vlag van de zorg doen ze alsof ze goed bezig zijn, maar uiteindelijk is het doel om zichzelf te verrijken. Je ziet dit probleem al jaren voortwoekeren. We spreken er schande van, en terecht.’

De volledige reactie van Ruud Slot vind je hier.