Flamboyant en eenzaam: de roerige jaren van Pim Fortuyn in Groningen

Vrienden en oud-collega's vertellen over Fortuyn's tijd in Groningen, waarin je een kant hoort die je - misschien - nog niet kent.

Pim Fortuyn is 24 jaar oud als hij in '72 van Amsterdam naar Groningen verhuist. Hij wordt wetenschappelijk medewerker bij Sociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Fortuyn gaat eerst naar de dan nieuwe wijk Lewenborg, maar verhuist al snel naar een appartement aan de Radesingel, vlakbij de fietsbrug naar de Oosterpoort.

Stadsfotograaf Elmer Spaargaren weet die plek zich nog goed te herinneren. Hij is begin jaren zeventig student aan dezelfde faculteit en komt voor een feest bij Fortuyn thuis. 'Ik vond het een mooie plek. Aan de ene kant kijk je naar de Oosterhaven, aan de andere kant de singel met dat smalle bruggetje. Hij had een werkkamer met veel boeken, mooie bureaulampen en aan de muur hing een portret van Joop den Uyl.'

Al vroeg in zijn loopbaan gaat Fortuyn conflicten zeker niet uit de weg. 'Pim zat in een vakgroep. Als er bezuinigd moest worden, zaten ze elkaar aan te kijken wie er weg moest of waar geld ingeleverd moest worden. Pim roerde zich er hevig in. Dat ging vrij vinnig', vertelt hij.

Fortuyn is drie jaar in Groningen als studievriend Hans Broekhuis naar de stad komt. Ze kennen elkaar van de Vrije Universiteit in Amsterdam. 'Er wordt gezegd dat hij me naar Groningen haalde, maar dat is niet zo. Toen was Groningen nog een weinig levende stad', vertelt Broekhuis. 'In de zomer waren studenten en medewerkers vertrokken. Terrassen waren leeg, ze kwamen pas in september weer, je kunt het je nu bijna niet meer voorstellen.'

Broekhuis is goed bevriend met Fortuyn. Ook hij komt te werken bij de RUG. Ze geven er onder meer samen college en zijn allebei in Groningen gepromoveerd. 'Ik heb met niemand meer gelachen dan met Pim', zegt Broekhuis. 'Als je met hem op stap ging, dan gebeurde er altijd wat. Het was een hele goede vriend.'

In die tijd is Fortuyn één van de weinige openlijk homoseksuele medewerkers. Volgens Broekhuis maakte dat het leven van Pim er niet gemakkelijker op: 'Als homoseksueel werd je er uitgekotst. Er werd over je geroddeld, gepraat. Je kunt je niet voorstellen wat voor eenzaamheid dat teweegbrengt. Dat is ongeluk.'

Ton Kee, ook verbonden aan Sociologie bij de RUG, bedenkt de 'wet van Pim': waar Pim komt, komt ruzie. Fortuyn zelf wil daar niets van weten en ook Broekhuis gaat daar tegenin: 'Als je het vijftien jaar volhoudt aan de universiteit, red je het niet met alleen maar ruzie. Dat is een frame.'

In 1984 komt Fortuyn in de redactie van de Universiteitskrant. Op dat moment werken studenten, medewerkers en vier vaste redacteuren aan het wekelijkse blad. Luuk Hajema uit Groningen is één van de redacteuren, later hoofdredacteur, en kan zich de komst van Fortuyn nog voor de geest halen: 'Hij was zeer eigenzinnig, heel ijdel en je kon goed met hem lachen. Hij had hele scherpe humor.'

Het is een tijd waarin feiten en meningen nog wel eens door elkaar lopen bij de krant. Fortuyn kiest onderwerpen waar hij graag zijn opvattingen over deelt, vertelt Hajema: 'Pim lag bij bestuurders niet zo goed. In de Universiteitskrant had hij een fantastisch podium om te vertellen wat hij ergens van vond. Heel veel mensen hadden een hekel aan hem, maar ik mocht hem. Hij benoemde dingen waarvan je denkt: daar zit wel wat in.'

'Toen hij nog leefde, heb ik met een vriend een hele discussie over Pim gehad', zegt Hajema. 'Hij vond hem extreemrechts, maar dat zag ik echt anders. Hij had het hart op de tong, hij deugde. In de oorlog zou je bij hem kunnen onderduiken. Hij was absoluut integer.'

Op de redactie lucht hij regelmatig zijn hart. 'Hij was eenzaam, daar deed hij niet geheimzinnig over. Daarvoor zocht hij psychologische hulp. Daar was hij volstrekt open over, soms zelfs te open als je het mij vraagt', zegt Hajema.

Als docent op de Groningse universiteit is Fortuyn een markante man. 'Hij liep in een maatpak van tweeduizend gulden, soms zelfs in een leren pak. Het liefst droeg hij een driedelig pak', zegt Hajema. Fortuyn is volgens hem altijd zeer geliefd geweest bij studenten; een bevlogen spreker en inspirerend docent.

In de politiek probeert Fortuyn aan te haken op links. Eerst de Communistische Partij, daarna de PvdA. Toenmalig premier Den Uyl is zijn held. Het lukt hem echter niet om zich aan te sluiten bij de sociaaldemocraten. 'Jacques Wallage wilde hem niet', vertelt Hajema. Wallage was toen Tweede Kamerlid namens de PvdA. 'Rangen en standen had Fortuyn maling aan, hij was beslist niet van de hiërarchie. Dat past niet in een politieke partij.'

In 1988 verhuist Fortuyn naar Rotterdam, naar verluidt vanwege de slechte werksfeer en zijn verkeken kansen om hoogleraar te worden in Groningen. Hij vraagt of vriend Hans Broekhuis met hem mee wil, maar die blijft liever in Groningen: 'Op dat moment had ik twee jonge kinderen, dus ik zag dat niet zitten. Hij heeft het nooit echt leuk gevonden dat ik niet meeging. Ik heb hem wel een paar keer opgezocht', vertelt Broekhuis.

Fortuyn is in zijn tijd in Groningen nauwelijks bekend geweest bij het grote publiek. Hij krijgt pas landelijke bekendheid als hij in 2001 lijsttrekker wordt voor Leefbaar Nederland en later zijn eigen Lijst Pim Fortuyn (LPF) opricht. Hij zet zich af tegen de op dat moment regerende partijen, vooral de PvdA, vanwege de multiculturele samenleving.

Op 6 mei 2002 wordt de 54-jarige Fortuyn op het Mediapark in Hilversum doodgeschoten door milieuactivist Volkert van der Graaf. Nu, twintig jaar later, denkt Broekhuis daar regelmatig aan terug: 'Als je je vriend doodgeschoten op de voorpagina van de Volkskrant ziet liggen, dan moet je op zo'n dag als vandaag af en toe nog wel een klein moment van stilte in acht nemen.'

Ook Hajema kan zich die bewuste dag nog goed herinneren: 'Ik zou een hapje eten in een café. Toen hoorden we ineens dat Pim Fortuyn zou zijn neergeschoten. Ik was echt helemaal aangeslagen, afschuwelijk. Ik heb het eten niet opgegeten. Het was verschrikkelijk, ik heb dierbare herinneringen aan hem.'

Spaargaren: 'Het zijn van die dingen die je niet voor mogelijk houdt. Ik had het absoluut niet zien aankomen. Ik weet dat Pim veel tegenspraak opriep, maar de democratie leeft van de tegenspraak.'