Foute Groningse professor onderzocht Russische oorlogsmisdrijven
Afgelopen week vertrokken Nederlandse Marechaussees naar Oekraïne om daar onderzoek te doen naar Russische oorlogsmisdrijven. Het is een klassiek geval van ‘de geschiedenis herhaalt zich’. De Russen kennen namelijk een lange traditie van massamoord en oorlogsmisdrijven.
De Groningse professor Herman de Burlet deed in 1943 al een onderzoek naar de Russische massamoord op ruim 20.000 Poolse officieren. Daarmee kwam De Burlet terecht in één van de grootste controverses van de Tweede Wereldoorlog, 'De Kwestie Katyn'. Zowel De Burlet als Katyn zijn zo goed als spoorloos verdwenen uit onze geschiedenisboeken en daar zit een bijzonder verhaal achter.
Herman Maximilien de Burlet had het gemaakt
De Burlet (1883-1958) was voor de oorlog de met afstand rijkste professor van de Groninger Universiteit. Dat kwam vooral door zijn huwelijk met de Duitse Hedwig Giradet, dochter van een voorname Duitse drukker en uitgever. Met deze Hedwig en kinderen bewoonde hij het landhuis 'De Dobbe' aan de Rijksstraatweg in Harenermolen. Zelfs tegenwoordig nog één van de fraaiste en grootste villa's van Groningen.
De Burlet had echter niet alleen een Duitse vrouw. Hij was openlijk ‘deutschfreundlich’ en sloot zich na de Duitse inval in Nederland aan bij de NSB.
Rector Magnificus
Herman de Burlet was al sinds 1931 professor in de anatomie aan de Groninger universiteit . Maar hij was niet alleen een theoreticus. Hij voerde ook regelmatig lijkschouwingen uit. In 1942 ging de toenmalige hoogste baas van de universiteit, Johannes Kapteyn met pensioen en de Duitsers benoemden De Burlet als de nieuwe rector magnificus.
Operatie Barbarossa
In juni 1941 viel Hitler de Sovjet-Unie binnen. De Duitse legers veroverden grote delen van Rusland, waaronder Katyn, een plaats zo’n 25 kilometer ten westen van Smolensk. Bewoners van het gebied tipten de Duitsers over de aanwezigheid van massagraven in de bossen. Die ontdekten al snel de lijken van duizenden Poolse officieren die met een nekschot om het leven waren gebracht.
Uit propaganda-overwegingen was dit een buitenkans. Er werd een zogenaamd ‘onafhankelijke commissie’ benoemd met wetenschappers uit talloze landen om te onderzoeken wat er in Katyn was gebeurd. En zo kwam de Groningse professor Herman de Burlet in beeld. Een vakkundige lijkschouwer, geen nazi, maar wel loyaal aan de Duitsers. Kortom: een ideale collaborateur.
NKVD ging slordig te werk
Dat de Russen schuldig waren aan de massamoord in Katyn, stond voor de onderzoekscommissie al snel als een paal boven water. In de veronderstelling dat niemand hier ooit achter zou komen, was de Russische geheime dienst NKVD - die verantwoordelijk was voor de executies - buitengewoon slordig te werk gegaan. De commissie van De Burlet vond op de lichamen van de slachtoffers onder andere dagboeken die eindigden in april 1940, toen het gebied nog in Russische en niet in Duitse handen was.
'Honderd procent zeker dat de Russen dit gedaan hebben', concludeerde De Burlet. Het probleem was echter dat De Burlet een NSB'er was en de Duitsers er alles aan deden om de Russen in een kwaad daglicht te plaatsen, terwijl ze zelf op dat moment ook bezig waren met een grootschalige moord op Poolse burgers. Veel mensen geloofden daarom niet dat de Russen schuldig waren aan dit bloedbad. Ze beschouwden het hele verhaal als nazi-propaganda.
Klassiek geval van geschiedvervalsing
Toen de Russen in het najaar van 1944 het gebied rond Katyn heroverden, begonnen ze gelijk met een eigen onderzoek naar de moorden. Ze concludeerden dat het onderzoek van De Burlet vals was. De nazi's hadden de moorden zelf gepleegd om de Russen in een kwaad daglicht te stellen, was de Russische conclusie.
De Amerikanen en Britten hadden de Russen op dat moment nog nodig om de Duitsers te verslaan en de Koude Oorlog was nog niet begonnen. Dus werd de Russische versie niet tegengesproken en voor waar aangenomen.
Lastige spagaat
Na de oorlog kwam het Westen daardoor in een lastige spagaat terecht. In 1943 werd de Duitse conclusie dat de Russen de moorden hadden gepleegd niet geloofd en in 1944 werd de Russische conclusie dat de Duitsers verantwoordelijk waren voor de moorden voor waar aangenomen. En na 1945 moest de wereld maar gaan geloven dat de Russen toch de daders waren: de Kwestie Katyn was geboren.
Na de oorlog spoorloos verdwenen
Na het onderzoek in Katyn hervatte De Burlet zijn werk aan de Groninger universiteit en in april 1945 was hij nog steeds een bekend persoon. De Burlet haalde namelijk alle kranten nadat hij samen met de NSB-propagandist Max Blokzijl en de beul van het Scholtenhuis, Robert Lehnhoff, werd gearresteerd.
De laatste twee kregen de doodstraf en werden geëxecuteerd. Maar De Burlet werd in afwachting van zijn proces vrijgelaten en verdween spoorloos. Af en toe dook zijn naam nog op in de kranten. Hij werd in 1949 bij verstek veroordeeld tot vier jaar gevangenisstraf en deurwaarders waren op zoek naar hem om een belastingschuld te innen. Zijn huis werd verkocht voor 35.000 gulden en in 1951 plaatste zijn dochter een advertentie in de krant omdat ze nog altijd op zoek was naar de muziekboeken die in april 1945 uit het ouderlijk huis gestolen waren.
Maar alle speurtochten van pers en politie hadden geen resultaat. De Burlet was na zijn vrijlating direct uit Nederland vertrokken en heeft zijn gevangenisstraf nooit uitgezeten. Hij leek van de aardbodem te zijn verdwenen.
Gevlucht naar Amerika en Duitsland
Pas in april 1958 duikt De Burlet weer op in de kranten. Uit een rouwadvertentie blijkt dat hij is overleden in het Duitse Königswinter, wat gezien de Duitse afkomst van zijn vrouw niet vreemd is. Later blijkt dat De Burlet, hoewel de Nederlandse autoriteiten naar hem op zoek waren, tussen 1945 en 1953 docent en onderzoeker was op een universiteit in het Amerikaanse Philadelphia.
Het kan bijna niet anders dan dat hij daar terecht is gekomen met medeweten én hulp van de Amerikaanse overheid. Talloze Duitse nazi’s en hun handlangers vonden onderdak in Amerika, omdat ze op één of andere manier waardevol waren. Denk aan de raketgeleerde Werner von Braun, die in Duitsland de V1 en V2 rakketten ontwikkelde en vervolgens in Amerika de Apollo maanraket.
De Burlet zal de Amerikaanse geheime diensten informatie hebben gegeven over de Russische massamoord in Katyn in ruil voor een verblijfsvergunning en een baan.
Pas in 1990 erkenning door de Russen
De Kwestie Katyn was vooral voor de Polen een groot drama. Het naoorlogse Polen was een trouwe communistische bondgenoot van de Russen en kon de Kwestie Katyn niet aan de orde stellen. Het Westen zweeg en de Russen bleven de Duitsers aanwijzen als daders.
Dat veranderde plotsklaps in 1990. De toenmalige president Michail Gorbatsjov introduceerde de Glasnost (Openheid) als motto voor zijn regering, en in april 1990 bevestigde de Sovjet-Unie de verantwoordelijkheid voor de massamoord.
Poetin heeft de Russische schuld aan de moorden in Katyn in 2010 nog een keer bevestigd, maar lijkt geen les uit de geschiedenis te hebben getrokken. In Oekraïne zijn inmiddels talloze kleine Katyns ontdekt. Er is alleen nog geen moderne opvolger van De Burlet vertrokken om ter plaatse onderzoek te doen. Dat deel van de geschiedenis heeft zich, gelukkig voor ons, nog niet herhaald.