Experiment Krewerd, de film: 'Niet alleen huizen gaan kapot, wij gaan ook kapot'

Krewerd van boven
Krewerd van boven © Experiment Krewerd
Het is de avond van 24 januari 2018. Een luid applaus klinkt op in dorpshuis Kredo in Krewerd. De gezichten van de dorpsbewoners staan vrolijk. Ze slaan elkaar enthousiast op de schouder: 'We gaan het gewoon doen. Samen maken wij van Experiment Krewerd een succes.'
Hoe mooi is het om gedragen door honderd bewoners van een idyllisch wierdedorp, beschadigd door de aardbevingen, een versterking uit te laten voeren? En ook nog eens sneller, efficiënter, mooier en op architectonische leest.
Al waren er enige twijfels, de Krewerders klapten hun handen bijna stuk. Binnen 2,5 jaar zou het hele dorp, met de historische kerk in het midden, zo goed als nieuw zijn. Hoe anders zou het lopen…
Applaus van de Krewerders
Applaus van de Krewerders © Experiment Krewerd

Geen gekke kooiconstructies

Initiatiefnemers van Experiment Krewerd zijn dorpsbewoner Tom Roggema en Fons Verheijen, architect en oud-hoogleraar bouwtechnische ontwerpen. Krewerder Roggema, als oud-werknemer van het Centrum voor Veilig Wonen en Katwijker Verheijen met een eigen fonds voor bijzondere architectonische projecten, zien dat de versterking ook anders kan.
Aan gruin licht hebben je niks
Boer Bart van Niejenhuis
Geen gekke kooiconstructies, maar een versterking gebaseerd op de panden zelf. En zonder ingewikkelde reken- en meetmethodes. Begin 2018 wordt door de wierdebewoners groen licht gegeven voor dit unieke project.
Oer-Krewerder boer Bart van Niejenhuis ('zeg mor gewoon Nainhoes') slaat de spijker op z’n kop als hij zegt: ‘Aan gruin licht hebben je niks. Der mouten timmermannen kommen om te baauwen.’
Van Niejenhuis zegt dit in de documentaire Experiment Krewerd van filmmaakster Liefke Knol. Ze volgt op verzoek het bijzondere versterkingsproject. Via de camera volg je het wel en wee van een dorp en zijn bewoners meegezogen in een spel der machten. Knol begint haar eerste opnames in 2017 en stapt dan in januari in bij de bijeenkomst in het dorpshuis.
Experiment Krewerd: dorp neemt versterking in eigen hand

Geen geld

Wat er daarna allemaal volgt, is haast met geen pen te beschrijven. De plannenmakers beginnen optimistisch. Er is net weer een enorme aardbeving geweest met epicentrum in Zeerijp. Het momentum voor Experiment Krewerd is daar.
Maar bij de eerste onderhandelingen met de mensen van de NCG, de Nationaal Coördinator Groningen gaat het al mis. De methode om zonder tijdrovende metingen en inspecties te gaan versterken wordt niet gepikt door de NAM. Zonder inspecties en metingen komt er geen geld voor Experiment Krewerd.
Wat volgt is een voortdurend kafkaiaans steekspel tussen initiatiefnemers, dorpsbewoners, de Nationaal Coördinator Groningen en de politiek.

Er gebeurt niks

Het dorp krijgt in de loop der tijd bezoek van minister Kajsa Ollongren, want zij wil dit door de Tweede kamer geroemde aardbevingsproject voor en door inwoners met eigen ogen zien. De Nationaal Coördinator Hans Alders zelf komt, samen met toenmalig burgemeester Gerard Beukema van Delfzijl, tekst en uitleg geven in het dorpshuis. Maar Alders stapt vlak daarna teleurgesteld en murw gebeukt op als Nationaal Coördinator.
Verder komt een leger aan architecten, constructeurs, inspecteurs, sociologen, ambtenaren, mensen van de commissie Mijnbouwschade en studenten van de Hanzehogeschool het dorp ingetrokken.
Weken gaan voorbij, maanden gaan voorbij, en jaren gaan voorbij. Maar er gebeurt niks. Althans, er wordt geen huis versterkt.

Naar de gallemiezen

Ondertussen raken de bewoners gefrustreerd, teleurgesteld en ontstaan er scheuren in de onderlinge verhoudingen, is de eens zo hechte saamhorigheid aan het begin van het project plotseling ver te zoeken. Emoties lopen hoog op, er ontstaan ruzies en de sfeer in het dorp is verziekt.
Een van de grote scheuren in de voormalige dorpsschool
Een van de grote scheuren in de voormalige dorpsschool © Experiment Krewerd
Zeven bewoners uiten hun kritiek over het experiment richting gemeente en dat wordt hun op z’n zachtst gezegd niet in dank afgenomen. Dorpsbewoner Alje Folkersma heeft zelfs een bord gefabriceerd waarop zeven huizen te koop worden aangeboden met bewoners en al.
Andere emoties hebben Bert de Boer en Ineke Vries. Zij bewonen de voormalige dorpsschool van Krewerd. Hun hele huis zit vol scheuren, de stukken steen vallen uit de muren en de fundering is naar de gallemiezen.

Glimmende lakschoenen

Schadeherstel en versterking zijn hard nodig. Dat ligt gecompliceerd en daarom worden zij naar de ‘Bijzondere Gevallen’ overgeheveld om dan te horen dat alle ellende niks te maken heeft met mijnbouwschade. ‘Hiermee gaan niet alleen huizen kapot. Wij gaan ook kapot’, vertelt een geëmotioneerde Ineke.
Documentairemaakster Liefke Knol staat er voortdurend met de neus bovenop: ‘Ik heb de dynamiek van het dorp meegemaakt, om het zo maar te zeggen. Sommigen liepen echt op hun tandvlees. Ik vond het echt fijn dat ik het vertrouwen van de Krewerders heb gekregen, dat ik door hen ben toegelaten.’
Hoe gek kan het lopen?
Liefke Knol
De documentaire tekent met oog voor detail, zoals de glimmende lakschoenen op het modderige erf van de boerderij van Van Niejenhuis, ragfijn de sfeer van het dorp. Het evenwicht tussen de feitelijkheden en het verhaal van de bewoners is knap gevonden, zodat je wordt meegenomen in het leven van de Krewerders. Soms met een lach en soms met een traan.

Bet-bet-overgrootmoeder

Voor Knol was het maken van de documentaire monnikenwerk: 4,5 jaar opbrengst van opnames moest ze terugbrengen tot een film van vijftig minuten. En dat onder tijdsdruk. ‘De parlementaire enquête over de gaswinning (27 juni beginnen de eerste verhoren, red.) zit er aan te komen. Dan wil je toch graag voor die tijd klaar zijn om te laten zien hoe het gaat in onze provincie. Ik heb flink moeten worstelen om de balans te vinden tussen het uitleggen van dingen en het verhaal van de mensen.'
Filmmaakster Liefke Knol bij het graf van haar bet-bet-overgootmoeder
Filmmaakster Liefke Knol bij het graf van haar bet-bet-overgootmoeder © Experiment Krewerd
Tijdens de opnames ontdekt ze dat haar bet-bet-overgrootmoeder Liefke Eppes Doornbos uit Krewerd komt en er ligt begraven. ‘Ik blijk dus zelfs familie te zijn van boer Bart van Niejenhuis, want zijn overgrootvader was de broer van mijn bet-bet-overgrootmoeder. Hoe gek kan het lopen?'

Droom voor het dorp

De documentaire is een eerste deel. ‘Ik ben gevraagd om het experiment van begin tot eind te filmen. Het einde is er nog niet, er komt dus een deel twee en misschien nog wel meer...’
Experiment Krewerd is na 4,5 jaar van onderhandelen, gesteggel, geruzie, hoop, vrees en bloed zweet en tranen dus niet klaar. Alle plannen, alle tekeningen liggen klaar, maar er is nog geen huis versterkt. Sterker: er is nog geen spijker in de muur geslagen.
Initiatiefnemer Tom Roggema is er niet meer bij. De Krewerder die zo enthousiast begon aan zijn droom voor het dorp is gedesillusioneerd, boos en teleurgesteld over de gang van zaken, afgehaakt.
De dik 80-jarige boer Bart van Niejenhuis leeft nog gewoon zijn leven in zijn ‘ol kwinte’ van een boerderij. Hij ziet wel wat ervan komt. Voor hem komen zijn koeien, zijn 45 dames, nog altijd op de eerste plaats.
Boer Bart
Boer Bart © Experiment Krewerd
Experiment Krewerd
Research, regie en samenstelling: Liefke Knol. Camera: Ronald Pras (overgrote deel), Ronald Fraase Storm, Arjen de Graaf en Martijn Pot. Geluid: Geert Gritter. Montage: John Döpp. Muziek: Matthijs van der Veer. Tweede Pinksterdag, maandag 6 juni, is Experiment Krewerd te zien op TV Noord vanaf 18.00 uur. De documentaire wordt daarna elk uur herhaald.