Expeditie Nederland duikt in het strokarton: van erfgoed koesteren tot een nieuwe Toekomst

22 juni 2022, 15:09 • 4 minuten leestijd

De Toekomst in Scheemda krijgt een nieuwe toekomst © Eva Hulscher/RTV Noord

In de twintigste eeuw was Oost-Groningen bakermat van de strokartonindustrie. Is dat alles nu vergane glorie of lonkt er een nieuwe toekomst?

Op het hoogtepunt telt onze provincie 23 strokartonfabrieken. Die schieten als paddenstoelen uit de Groningse grond als boeren ontdekken dat de tot dan toe waardeloze halm van hun graan geld kan opbrengen. Samen met de kapiteins van de turfschepen zetten ze fabrieken op. Daar wordt de halm tot strokarton verwerkt.

Bekijk de reportage die te zien is in Expeditie Nederland:

Expeditie Nederland duikt in het strokarton: van erfgoed koesteren tot een nieuwe Toekomst

De strokartonindustrie in vol bedrijf © RTV Noord

'Er was heel veel graan en het kon zijn dat een vijftal boeren en één kapitein samen aan tafel gingen zitten: jongens, we gaan geld verdienen,' vertelt Andries Brans. Hij werkte 42 jaar als verkoopleider in de strokarton. 'Die markt was er ook, want dat materiaal werd over de hele wereld verkocht voor de hardgebonden puzzels, enzovoort.'

Brans geeft regelmatig rondleidingen over strokarton © Eva Hulscher/RTV Noord

Pekela vormt met zeven fabrieken het hart van de strokartonindustrie. Duizenden Pekelders werken in de fabrieken, zoals Wout Schoonhoven. 'Ik heb in de kleverij gewerkt en in de baan en toen ben ik heftruckchauffeur geworden en later ben ik aflader geworden. Ik ben de hele fabriek doorgekomen.'

Ook Jan Dik werkte in de strokarton. 'Ik was papiermaker en moest de machine bedienen. Ik heb dat 27,5 jaar gedaan, met veel plezier.'

Jan Dik legt uit hoe papiermachines werkten © Eva Hulscher/RTV Noord

Max samen met RTV Noord
RTV Noord maakt van april tot eind juli samen met Omroep Max en de andere regionale omroepen het programma Expeditie Nederland. Elke maandag tot en met donderdag om 18.30 uur op NPO 2 zijn reportages uit het hele land te zien rondom een bepaald thema. Verslaggever Eva Hulscher maakt de bijdragen vanuit Groningen. Woensdag 22 juni gaat de uitzending over vergane glorie. Eva Hulscher neemt een duik in de Groninger strokartongeschiedenis en ziet dat voor de oude fabriek in Scheemda een nieuwe Toekomst lonkt.

Jan Lanting bij de stoommachine uit 1929 © Eva Hulscher/RTV Noord

Ze vertellen over hun werk in de hallen van Hempflax in Oude Pekela, waar de stichting Siep&Co is ondergebracht. Deze stichting wil het industrieel erfgoed van Pekela behouden. In de hallen staan allerlei oude machines, waaronder een stoommachine uit 1929 die vrijwilligers weer aan de praat hebben gekregen.

Jan Lanting is één van hen. Hij was machinist in de strokarton en is als vrijwilliger nog altijd vele uren met de machine in de weer. 'Voor het nageslacht, voor de volgende generatie. Dat je zegt: wat is een stoommachine? Nou: hier staat-ie!'

Even verderop in Scheemda staat De Toekomst, ooit de mooiste van de strokartonfabrieken. Na jarenlang verval zijn er nu grootse plannen. Ondernemer Patrick Beijk ziet er een ideale locatie in om te ontwikkelen. 'Je voelt nog echt hoe het gebouw heeft geleefd. Je ziet de bolkokers, de machines, de stoomkamers. Het hele gebouw ademt nog een stuk industrie uit.'

Een impressie van de toekomstige biergarten © De Toekomst

Het concept laat zich moeilijk vangen: bezoekers moeten er van alles kunnen beleven. De Toekomst is straks een plek waar ambachten worden uitgevoerd en waar evenementen en festivals kunnen plaatsvinden.

'We beginnen met de Engelse pub. Dat gaan we uitbouwen. Dan komt er een biergarten, dan gaan we de brouwerij opbouwen, de stokerij en zo elke keer een stapje meer. Op een gegeven moment moet het dusdanig krachtig zijn als totaalconcept dat we publiekstrekkend zijn.'

Ondernemer Beijk ziet het al helemaal voor zich

Terwijl de Scheemder fabriek een nieuwe toekomst wacht, proberen ze in Pekela juist de vergane glorie te eren. Want de oud-werknemers zijn trots op hun strokarton.

Lating straalt als hij over 'zijn' stoommachine praat. 'Als je zag hoe die vroeger liep en dat stampen, sissen en beuken, dat was geweldig. Je was op het laatst zo getraind dat als je een einde wegliep, dan hoorde je wel: oh ik moet even heen.'

Dik: 'Iedere dag was weer anders en je had veel plezier onder elkaar.' Bovendien betekende de strokarton simpelweg een boterham voor duizenden Pekelders en dat alleen al is veel waard, vindt Wout Schoonhoven. 'We hebben ons geld eraan verdiend, ja.'

Wout Schoonhoven werkte door de hele fabriek

Niet alles is rozengeur en maneschijn in de strokartonindustrie. Het is zwaar werk in de fabrieken en arbeiders staken geregeld voor meer geld. Wanneer het milieubewustzijn in de maatschappij toeneemt, komt er aan strokarton een einde. Al die tijd is het afvalwater geloosd op de Pekelder kanalen, maar dat mag niet meer. Het merendeel van de fabrieken sluit de deuren, een aantal stapt over op de productie van karton uit gerecycled oud-papier.

Schoonhoven: 'Het is zonde dat het weg is.' Lanting deelt die mening. 'De kartonfabrieken zijn dicht, maar de toeleveringsbedrijven zijn daarmee ook gesneuveld. Dat is jammer.'

Expeditie Nederland
Expeditie Nederland is van maandag tot en met donderdag om 18.30 uur te zien op NPO 2. De eerstvolgende Groningse reportage in het programma is op dinsdag 28 juni, in de uitzending met het thema 'stad en platteland'.