Jaarlijks mogelijk zestien doden als gevolg van stress door aardbevingen

10 juni 2022, 09:03 • 4 minuten leestijd

Jaarlijks mogelijk zestien doden als gevolg van stress door aardbevingen © bewerkt door RTV Noord

In het aardbevingsgebied in onze provincie sterven jaarlijks mogelijk zestien mensen voortijdig aan de gevolgen van stress door de bevingen en de gerelateerde schade. Dat blijkt vrijdag uit onderzoek van de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). Tot nu toe werd het aantal sterfgevallen per jaar geschat op vijf.

Het hogere dodental van zestien, met een bandbreedte van 11 tot 21, wordt besproken in de NOS/NPO Radio 1-podcast over de gaswinning in Groningen.

Volgens toenmalig onderzoeksleider Tom Postmes van de RUG hebben bewoners van het bevingsgebied die voortijdig overlijden allemaal schade of meervoudige schade aan hun huis. De klachten zijn soms zo heftig dat ze ernstige schade aan de gezondheid toebrengen.

De schatting van het aantal voortijdige sterfgevallen is gebaseerd op onderzoek door de GGD naar hoe mensen hun eigen gezondheid ervaren, in combinatie met wetenschappelijke kennis over de gevolgen daarvan voor sterfte op langere termijn. In Groningen heeft slechts een klein deel van de bewoners ernstige stress door aardbevingsschade. Maar doordat er zoveel schadegevallen zijn, hebben duizenden mensen stress-gerelateerde gezondheidsklachten.

Soms zijn die klachten zo hevig dat mensen er een angststoornis of depressie door ontwikkelen. Verder gaat het om fysieke klachten als hoofdpijn, slapeloosheid, hartkloppingen en maagproblemen. Dit soort klachten leidt volgens de onderzoekers tot een licht verhoogd risico op overlijden, bijvoorbeeld door hart- en vaatziekten of door suïcide.

Van vijf naar zestien doden, hoe zit dat?
In 2018 geleden berekende onderzoeker Tom Postmes al dat stress als gevolg van aardbevingen jaarlijks tot vijf sterfgevallen leidt. Vier jaar later komt hij tot mogelijk zestien doden. Vanwaar dat verschil?
'De vijf doden uit het onderzoek in 2018 zijn de onderkant van wat je zeker moet verwachten. De meest conservatieve schatting', legt hij uit. 'De zestien van nu zijn het gemiddelde wat daarbij hoort.'

Hoe is dat nieuwe aantal onderzocht?
Met zijn onderzoeksproject Gronings Perspectief heeft Postmes verschillende grote datasets gebruikt. 'Allereerst de GGD Gezondheidsmonitor, waarin meer dan zestienduizend Groningers zijn onderzocht. Daardoor kun je heel precies schatten hoeveel slechter de gezondheid is van mensen met meervoudige schade, ten opzichte van inwoners met enkelvoudige of geen schade. De tweede bron is een hele grote verzameling van nationale en internationale onderzoeksliteratuur over mortaliteit. Wanneer komen mensen te overlijden en hoe hangt dat samen met de gezondheidsstatistieken in Groningen? Als je die samenvoegt is het een heel eenvoudig te berekenen met hoeveel doden je rekening moet houden.'

Sommige gevallen zijn gekmakend en extreem schrijnend, zegt onderzoeksleider Postmes in de podcast. Hij vertelt over iemand die na lang touwtrekken over schademeldingen eindelijk zijn huis mag herstellen. Maar tijdens de verbouwing wordt nieuwe schade ontdekt. De verbouwing wordt stilgelegd en er ontstaat een conflict over de nieuwe schade.

'Eind van het verhaal is dat hij na een jaar met zijn kinderen boven op de slaapkamers zit te koken en zegt: 'Ik trek dit niet meer'.' Andere gedupeerden konden de situatie niet meer aan en zijn Groningen ontvlucht naar een andere provincie.

Er wordt zo lauw gereageerd, het lijkt wel of het kwartje niet valt

Tom Postmes

Postmes is verbaasd dat het lang aan beleid heeft ontbroken om mensen met psychische problemen bij te staan. 'Wat we ook merkten: er wordt zo lauw gereageerd, het lijkt wel of het kwartje niet valt. Om een voorbeeld te geven: we hebben al die tijd nooit een ambtenaar van het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) gesproken, die vroeg: leg ons dit nou eens uit.'

Postmes trok daarop zelf aan de bel. Maar, zegt hij, 'toen we naar EZK gingen, was de ambtelijke reactie: wanneer komt dit in de pers? Dat was de eerste reactie: wanneer komt dit naar buiten?' Het idee dat de 'emoties achter de voordeur' relevant zijn, kwam schijnbaar niet binnen. 'Het is een ontzettend machteloze tijd geweest. En wat ook bij me bovenkomt is hoe hard we gewerkt hebben. En op een gegeven moment dacht ik: het is volkomen nutteloos.'

Dat aanvankelijk werd uitgegaan van vijf voortijdige sterfgevallen komt volgens de onderzoeksleider omdat eerder onderzoek de ondergrens aangaf, terwijl de hogere cijfers een schatting zijn van het gemiddelde. Hij denkt dat ook nu het werkelijke cijfer nog hoger kan liggen, omdat het aantal mensen met meervoudige schade sinds het eerste onderzoek alleen maar is toegenomen, terwijl de gezondheidsklachten niet zijn afgenomen.

Het Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) neemt de cijfers van de Rijksuniversiteit Groningen serieus. 'Het onderstreept dat de veiligheidsrisico's in Groningen niet alleen het gevolg zijn van de kans dat iemand overlijdt door een instortend huis bij een zware aardbeving', zegt Theodor Kockelkoren van het SodM, tegen de NOS. 'Maar dat er ook mensen vervroegd overlijden doordat ze al jarenlang in onzekerheid zitten, stress hebben en voor een deel van de mensen dat ook doorwerkt naar de gezondheid.'

'Het kan alleen maar aangepakt worden door de gaswinning af te bouwen, snel de huizen te versterken en te zorgen voor een adequate schadeafwikkeling', aldus Kockelkoren. 'Want dat zijn allemaal factoren die bijdragen aan de stress en onzekerheid die nu al zo lang het leven van mensen beheerst.'

In een eerdere versie van dit artikel werd onvoldoende duidelijk dat Postmes nu niet meer de onderzoeksleider van Gronings Perspectief is. Daarom is in de derde alinea 'toenmalig' toegevoegd.