Dit zijn de plannen van de nieuwe Groningse coalitie

De plannen voor het nieuwe Oosterhamriktracé lijken te blijven staan
De plannen voor het nieuwe Oosterhamriktracé lijken te blijven staan © LOLA Landschapsarchitecten
De nieuwe coalitie van de gemeente Groningen heeft maandagochtend haar akkoord gepresenteerd. GroenLinks, PvdA, Partij voor de Dieren, SP en ChristenUnie gaan met acht wethouders een nieuwe bestuursperiode in. Kernpunten: de overheid moet aan kracht winnen en voor marktwerking is minder ruimte.
Verder is er volop aandacht voor natuur en dieren en belooft het linkse college de onroerendezaakbelasting (ozb) de komende jaren niet te verhogen. Tenminste, als er geen financiële tegenvallers komen.
Het coalitieakkoord heet 'Het begint in Groningen, voor wat echt van waarde is.' De 41 pagina's zijn hier te lezen in een PDF-document.
Wat aan alle kanten opvalt is dat het akkoord uitgesproken links is: volgens de grootste partij, GroenLinks, is het plan 'helemaal groen, helemaal links en helemaal Groningen'. SP-fractievoorzitter Jimmy Dijk spreekt zelfs van het meest linkse college van Nederland. De vijf partijen zijn van mening dat marktwerking niet voor alles de oplossing is en dat de overheid de regie op verschillende punten naar zich toe moet trekken.
Dit zijn de belangrijkste punten uit het coalitieakkoord:

Armoede bestrijden

De gemeente Groningen wil meer doen aan armoedebestrijding. Mensen met de laagste inkomens kunnen eerder bij de gemeente aankloppen voor financiële ondersteuning. Mensen met financiële problemen moeten voortaan na twee jaar al in aanmerking komen voor een aanvulling op het inkomen, de zogenoemde inkomstentoeslag. Nu is dat nog na vijf jaar. De afvalstoffenheffing voor mensen met de laagste inkomens wordt na twee jaar kwijtgescholden, in plaats van na drie jaar.
De coalitie wil langdurige armoede, die van generatie op generatie wordt doorgegeven, doorbreken. Daarvoor komt een speciaal armoedefonds en de gemeente begint een proef met 'forse langjarige investeringen' in armoedebestrijding.
De gemeente heeft de afgelopen jaren vijftig basisbanen gerealiseerd voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Dat PvdA-idee beviel en het nieuwe college wil nu toewerken naar 250 basisbanen. 'Deze mensen gaan aan de slag in en voor de wijken en dorpen', staat in het akkoord te lezen. Ook wil de gemeente 'experimenteren met vernieuwende manieren om mensen naar werk te begeleiden'. Of dat lukt blijft de vraag: er is meer wettelijke ruimte voor nodig, valt te lezen.
Een impressie van de nieuwe woonwijk Suikerzijde
Een impressie van de nieuwe woonwijk Suikerzijde © Gemeente Groningen

Wonen

Het nieuwe college zet in op meer sociale huur- en koopwoningen en op meer middenhuur. Er moeten nog eens 2.500 extra sociale huurwoningen en betaalbare koopwoningen bij komen. Voor de bouw van betaalbare koopwoningen voor mensen met lagere middeninkomens komt een publiek woonbedrijf en geeft de gemeente grond uit in erfpacht: de koper koopt niet de grond bij het huis en betaalt daardoor minder (voor een hypotheek), waarna de grond in een later stadium alsnog kan worden overgenomen. De coalitie wil met het woonbedrijf meer invloed uitoefenen op de woningmarkt.
Woningbouw mag niet ten koste gaan van natuur: de groene ring rondom de stad blijft behouden en wordt versterkt. Toch gaan de plannen voor woningbouw aan de Suikerzijde gewoon door. Dat was een gevoelig punt voor de Partij voor de Dieren. Die partij was kritisch op de woningbouw in die omgeving, vanwege de aanwezigheid van de geoorde fuut op de vloeivelden van het voormalige Suikerunieterrein. In het coalitieakkoord staat dat 'het niet mogelijk is om binnen lopende gebiedsontwikkelingen zoals de Suikerzijde bestaande natuur te beschermen'. In de toekomst wil de gemeente dit voorkomen door te investeren in leefgebieden voor dieren.
De huizen in Groningen moeten ook duurzamer worden. 'Het helpt niet alleen in het bestrijden van de klimaatcrisis, maar zorgt ook voor lagere woonlasten en meer woongenot', staat in het akkoord. Kanttekening hierbij is dat de partijen wijzen naar het Rijk. 'Om de ambities te kunnen verwezenlijken is inzet van de Rijksoverheid nodig.'
Cameratoezicht is een zwaarwegend middel, dat alleen weloverwogen en als sluitstuk wordt ingezet
Coalitieakkoord 'Het begint in Groningen, voor wat echt van waarde is'

Veiligheid en ondermijning

De nieuwe stadsbestuurders willen extra investeren in bestrijding van ondermijnende criminaliteit, zoals witwassen van geld en mensenhandel. Een rapport dat vlak voor de gemeenteraadsverkiezingen uitkwam, wees Groningen erop dat de gemeente daar te weinig aan doet. De nieuwe coalitie wil samenwerken met ondernemers en inwoners, maar maakt nog niet concreet hoe dat moet gebeuren.
Komt er in de binnenstad van Groningen extra cameratoezicht? Dat blijft de vraag. Burgemeester Schuiling (VVD) pleit daar al jaren voor, maar de links-progressieve gemeenteraad wil er weinig van weten. 'Het is een zwaarwegend middel, dat alleen weloverwogen en als sluitstuk wordt ingezet', schrijven de partijen. Ze verschillen op dit punt onderling van mening: de PvdA is voorstander van meer camera's in de binnenstad, GroenLinks is juist één van de felste tegenstanders.

Groen (betaalbaar krijgen via Den Haag)

Met GroenLinks als grootste partij en de Partij voor de Dieren als nieuwe kracht in het college is het geen verrassing dat het klimaat een belangrijk onderdeel is van het nieuwe coalitieakkoord. De gemeente wil koploper worden in het bereiken van de doelstelling om CO2-neutraal te zijn in 2035. 'Onze huidige manier van leven is niet houdbaar', vindt het college.
De energietransitie moet ook betaalbaar worden voor mensen met lagere inkomens. Hiervoor hoopt de gemeente op geld uit Den Haag en Brussel. Er is meer duurzame opwekking van energie nodig: dat wil de gemeente in eigen beheer doen. De kans dat er meer windmolens bijkomen in de gemeente is aanzienlijk: daarvoor wordt nog een verkenning gedaan.
Er komt een gemeentelijk energiebedrijf, waar een groot deel van de activiteiten voor de energietransitie wordt ondergebracht. Gemeentelijke gebouwen worden energieneutraal.

Voedseltransitie

De gemeente pleit voor verschillende transities en ook op het gebied van voedsel moet het één en ander veranderen. Het stempel van de Partij voor de Dieren is hier duidelijk terug te zien: het coalitieakkoord benoemt 'de overstap naar een ander voedselsysteem, waarin de productie en consumptie van plantaardige eiwitten centraal staan.' De coalitie noemt dat van groot belang, ook voor de biodiversiteit.
De nieuwe coalitie wil bijvoorbeeld boeren ondersteunen bij de overstap naar biologische akkerbouw. De partijen benadrukken wel dat dat moet passen binnen de bevoegdheden en mogelijkheden die de gemeente heeft. Het nieuwe college wil ook koploper worden in de 'eiwittransitie', waar PvdD-wethouder Kirsten de Wrede zich mee gaat bezighouden. Wat dat in het kort inhoudt: mensen moeten meer plantaardige eiwitten eten, in plaats van dierlijke eiwitten uit bijvoorbeeld vlees en melk. Reden: 'voor één kilo vlees of zuivel is een veelvoud aan plantaardige eiwitten nodig, dus dierlijke eiwitten zijn heel inefficiënt', aldus De Wrede.
De gemeente wil hierbij niet met verboden en verplichtingen werken: 'Verleiding en bewustwording zijn belangrijk om mensen te stimuleren meer groente en fruit te eten en vaker te kiezen voor plantaardige alternatieven voor vlees.'
De gemeente wil dierenleed verkleinen en in ecologische gebieden het (sport)vissen beperken. Wie bij een evenement dieren wil gebruiken, krijgt te maken met dierenwelzijnseisen. Kleine en middelgrote evenementen kunnen bovendien aanspraak maken op een verduurzamingssubsidie. De jacht wordt door de gemeente zoveel mogelijk ingeperkt, onder andere door jachtrechten niet te verlengen.
Het coalitieakkoord
Het coalitieakkoord © Marten Nauta/RTV Noord

Openbare ruimte

De coalitie wil de openbare ruimte voor alle inwoners beschikbaar houden en streeft er bijvoorbeeld naar dat alle inwoners op korte afstand toegang hebben tot groen. Bedrijven die de openbare ruimte willen gebruiken, lijken daar meer voor te moeten gaan betalen. De coalitie wil een 'progressieve precariobelasting'. Hoe meer openbare ruimte je gebruikt, hoe meer je betaalt. Dat geldt bijvoorbeeld voor ondernemers die een terras hebben. Ondernemers moeten ook belasting gaan betalen voor reclame-uitingen die ze doen: reclame is in de ogen van de vijf partijen belastend voor de openbare ruimte. De reclamebelasting wordt nog verder uitgewerkt, en moet op jaarbasis 500.000 euro opleveren.
Hoe meer openbare ruimte je gebruikt, hoe meer je betaalt
Tekst in coalitieakkoord
De plannen voor het nieuwe Oosterhamriktracé lijken te blijven staan. De SP noemde de plannen, waarbij de busbaan wordt verplaatst naar enkele straten waar veel mensen wonen, eerder 'een gruwel'. De nieuwe coalitie zegt echter een ontwerp te gaan maken voor de Oosterhamrikzone 'conform het aangenomen raadsvoorstel', waarin staat dat de busbaan inderdaad verplaatst wordt - tot onvrede van mensen die in de buurt wonen.
De gemeente wil de distributiepunten van flitsbezorgers, ook wel dark stores genoemd, weren uit de winkelcentra. Het Koopmansplein in Ten Boer wordt vernieuwd. Supermarkten in de hele gemeente blijven op zondagochtend tot 12.00 uur gesloten. Dat gebeurt op voorspraak van de ChristenUnie, die vanuit geloofsovertuiging hecht aan de zondagsrust.

Afvalinzameling

Afvalinzameling blijft de komende jaren een politiek discussiepunt. De mogelijke invoering van afvalsysteem Diftar zorgde de afgelopen jaren geregeld voor verhitte debatten, mede omdat de vorige coalitiepartijen (GL, PvdA, D66 en CU) het er onderling niet over eens waren.
Binnen de nieuwe coalitie zijn GroenLinks en PvdD er voorstander van dat inwoners meer betalen als ze meer afval inleveren. PvdA en SP zijn uitgesproken tegen. De vijf partijen hebben geen afspraken gemaakt over de eventuele invoering van Diftar. De verwachting is dan ook dat hier de komende jaren opnieuw fel over gedebatteerd wordt. Wethouder Kirsten de Wrede (PvdD) wordt belast met het afvalbeleid.

Wijken

De coalitiepartijen benoemen verschillen tussen de noordelijke en zuidelijke stadswijken. De noordelijke wijken zijn minder welvarend, wat zich onder andere laat zien in de levensverwachting, die daar acht jaar lager ligt dan in het zuiden van de stad.
De gemeente wil 'flink investeren' in de noordelijke wijken om het verschil in sociaal-economische status en gezondheid tussen inwoners te verkleinen. De wijken Vinkhuizen, Paddepoel, Oosterparkwijk en Lewenborg worden vernieuwd. Daar komt meer geld voor beschikbaar. Zo wordt onder andere de energietransitie versneld, worden scholen met voorrang vernieuwd en krijgen veiligheid en gezondheidsbeleid 'in het bijzonder aandacht'. Zo wil de gemeente roken, alcoholgebruik en overgewicht tegengaan. Ook wil de coalitie stank en luchtverontreiniging zoals houtrook verminderen.

Zorg en onderwijs

Op het gebied van zorg wil de nieuwe coalitie de marktwerking tegengaan. Het aantal aanbieders moet verminderd worden en de gemeente wil het streven naar een maximale winst tegengaan. De coalitie wil ook extra geld uittrekken voor mantelzorgers.
Alle kinderen mogen zestien uur per week gebruikmaken van kinderopvang of peuterspeelzaal, of de ouders werken of niet. Kinderen krijgen extra activiteiten aangeboden met de verlengde schooldag, die de gemeente blijft ondersteunen.
Een schets van wat de nieuwe Oosterpoort bij Hoofdstation kan worden
Een schets van wat de nieuwe Oosterpoort bij Hoofdstation kan worden © Team 4 Architecten

Nieuwe Oosterpoort en MartiniPlaza

De plannen voor de nieuwe Oosterpoort, die 'duurzaam en groen' moet worden, blijven staan. Het nieuwe pand kost naar verwachting 268 miljoen euro, een bedrag dat PvdD en SP eerder tegen de borst stuitte. 'Dit is inderdaad niet één van de zaken waar wij het blijst mee zijn', zegt SP-fractievoorzitter Jimmy Dijk. 'Maar de investeringen in onder andere het armoedebeleid en het terugdringen van de marktwerking krijgen we ervoor terug en daar zijn we blij mee.'
Het andere grote cultuurcentrum in Groningen, MartiniPlaza wordt 'toekomstbestendig' gemaakt in de komende periode. In het coalitieakkoord staat niet beschreven hoe dat gebeurt.

Diversiteit en inclusiviteit

Een belangrijk speerpunt voor de linkse partijen is diversiteit en inclusiviteit. 'De meer dan 234.000 inwoners zijn allemaal anders en hebben hun unieke eigen identiteit en achtergrond', staat in het coalitieakkoord. Binnen de gemeente komt transitieverlof voor transpersonen.
Over het slavernijverleden schrijft de coalitie dat daar aandacht voor is, onder andere door de oprichting van een herdenkingsmonument voor het slavernijverleden.

Zeggenschap

De linkse coalitie geeft aan veel waarde te hechten aan zeggenschap voor inwoners. Daarover is de afgelopen jaren veel gezegd: inspraak bij grote projecten leek vaak een wassen neus te zijn. 'Waar meer overheidsregie is en minder marktwerking, ontstaat meer ruimte voor zeggenschap van inwoners', zeggen de vijf partijen. Participatie moet 'beter geborgd worden' in de ambtelijke organisatie.
Acht wethouders

De plannen van de nieuwe coalitie worden door acht wethouders uitgevoerd. Dat is er één meer dan in de vorige coalitieperiode. Volgens de partijen is de extra wethouder nodig om in Den Haag en in de Groningse wijken meer zichtbaar te zijn. 'Er wordt meer bestuurlijke inzet gevraagd', zegt formateur Mattias Gijsbertsen. 'We willen als overheid meer de regie nemen. Bovendien komen er landelijk grote fondsen beschikbaar, waarvan het belangrijk is dat Groningen het aandeel krijgt dat het verdient.'

We kiezen bewust niet voor het verhogen van de ozb, gezien de grote lastenstijging waar inwoners nu al mee te maken hebben
Coalitieakkoord 'Het begint in Groningen, voor wat echt van waarde is'

Financiën

Verschillende onderhandelaars benadrukten bij de presentatie van het coalitieakkoord dat er geen verhoging van de ozb komt. Ook de toeristenbelasting en de parkeerkosten gaan niet omhoog. 'We kiezen daar bewust voor, gezien de grote lastenstijging waar inwoners nu al mee te maken hebben', staat te lezen in het coalitieakkoord.
Onverlet: over de financiën is nog veel onzekerheid. Vanaf 2026 dreigen de bijdrages vanuit het Rijk minder hoog te worden, iets wat de nieuwe coalitie 'niet acceptabel' vindt. Verder gaat de gemeente er bij veel plannen vanuit dat ze meer geld uit allerlei fondsen in Den Haag en Brussel kan krijgen.
Mochten er financiële tegenvallers komen, dan zegt de nieuwe coalitie 'eerst naar de mogelijkheden te kijken om binnen de begroting te faseren of te prioriteren'. Als dat niet mogelijk of wenselijk is, wil de gemeente tegenvallers vanuit het weerstandsvermogen opvangen of alsnog kijken naar lastenverhoging.
Het nieuwe college wordt in de raadsvergadering van 29 juni geïnstalleerd. Tot die tijd is het demissionaire college van GroenLinks, PvdA, D66 en ChristenUnie nog in functie.
Nieuw college voor gemeente Groningen