Kabinet komt met nationaal crisisteam voor opvang asielzoekers (update)

Dat heeft het kabinet besloten. Het team komt onder leiding van de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) te staan. Het team werkt nauw samen met ministeries, de veiligheidsregio’s, gemeenten, de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND), het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) en andere partijen. Specifiek voor de opvang van Oekraïense vluchtelingen kwam er eerder dit jaar ook al een crisisaanpak.

Er is al maanden een structureel tekort aan opvangplekken. Het aanmeldcentrum in Ter Apel, waar plek is voor tweeduizend mensen, is overvol. Geregeld moeten er mensen op stoelen slapen, omdat er geen bedden meer beschikbaar zijn.

Donderdag noemde het Rode Kruis de situatie in Ter Apel 'onmenselijk'. Zo constateerde de hulporganisatie dat asielzoekers die in tenten zijn ondergebracht, onvoldoende te eten en drinken kregen van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). Ook de VN-vluchtelingenorganisatie UNHCR noemde de situatie 'onhoudbaar en onmenselijk'.

Vrijdagochtend, voor aanvang van de ministerraad in Den Haag, was er overleg met verschillende burgemeesters. Staatssecretaris Van der Burg zei toen tegen de NOS dat duidelijk is het zo niet langer gaat: 'Het is duidelijk dat het COA het niet meer kan.'

Volgens het kabinet is de 'gehele migratieketen de afgelopen weken en dagen' verder onder druk komen te staan. Vanwege die verslechterde situatie is het nodig dat 'tijdelijk op hoog ambtelijk en politiek-bestuurlijk niveau' coördinatie en besluitvorming is, schrijft minister Dilan Yesilgöz (Justitie en Veiligheid) in een brief aan de Tweede Kamer. Deze aanpak moet de doorstroom in de asielketen weer op gang helpen.

Van der Burg maakte vrijdagavond bekend een oplossing te hebben voor de meest acute nood in Ter Apel. De veiligheidsregio's hebben voor de komende dagen zo'n driehonderd extra opvangplekken toegezegd. Vrijdagavond laat werd bekend dat er voor in ieder geval 175 asielzoekers voor de nacht van vrijdag op zaterdag onderdak is geregeld in vier verschillende plaatsen. Het gaat om locaties in Beuningen, Alphen aan den Rijn, Monnickendam en Haarlem, aldus een woordvoerder van het COA.

Volgens de zegsman is er vooralsnog voor iedereen in Ter Apel onderdak. Dat betekent wel dat een groep asielzoekers in tenten van het Rode Kruis, in een sporthal of op een stoel in wachtruimtes van de IND moet slapen. Hoeveel mensen dat er zijn, is niet duidelijk en het aantal kan gedurende de avond en nacht oplopen.

Volgens premier Mark Rutte betekent deze nieuwe structuur vooral dat hijzelf, minister Yesilgöz en staatssecretaris Van den Burg vaker gaan overleggen met de andere partijen zoals de veiligheidsregio's, gemeenten en provincies. 'De NCTV kan zelf niets, maar zij spelen een rol door alle partijen bij elkaar te brengen', verduidelijkt de premier de coördinerende rol van de organisatie.

'All systems in a room, dat is de manier waarop wij in Nederland de problemen oplossen', lichtte premier Rutte toe in zijn wekelijkse persconfentie. Hij denkt dat er 'bijna dagelijks' overleg zal zijn tussen de betrokkenen.

Vrijdagavond zijn de betrokkenen al voor de eerste keer bijeen over de crisissituatie in Ter Apel. Daaruit kwam onder meer dat het kabinet maandag met een plan komt hoe de komende drie maanden 7500 statushouders te huisvesten in tijdelijke locaties. Er zitten op dit moment ruim 14.000 statushouders in de opvanglocaties van het COA.

Rutte zei over de situatie in Ter Apel dat 'je op deze manier niet verder kunt'. 'Dat zit 'm niet per se in hoge instroom, want die is niet veel hoger dan andere jaren, maar in de doorstroom', aldus de premier. 'De verstopping is de crisis.'

'Deze mensen moeten doorstromen. Het zijn mensen die aan de slag kunnen, en die hebben we ook keihard nodig', doelend op de tekorten op de arbeidsmarkt. Over de mogelijkheid om gemeenten te gaan dwingen om voor huisvesting voor statushouders te gaan zorgen, was Rutte terughoudend. Het kabinet wil de asielcrisis graag 'in goed overleg' met gemeenten oplossen, maar als dat niet werkt is dwang mogelijk. 'Dat wil je natuurlijk voorkomen, maar er zijn inderdaad wettelijke mogelijkheden voor een dergelijke stok achter de deur', aldus Rutte.

Het kabinet had veel eerder moeten ingrijpen in de asielopvang. Dat zegt de commissaris van de Koning in Groningen, René Paas. 'Het is hoog tijd. Ik merk met een zekere opluchting dat het kabinet een crisisstructuur ontwikkelt. Ik ben blij dat er nu beweging in lijkt te komen, maar het had niet zo ver moeten komen. Het is te laat', aldus Paas.

'Afgelopen najaar konden we al zien dat er opstoppingen in Ter Apel zouden komen. Met de Oekraïne-crisis deden die zich acuut voor. We zijn onderdeel van een beschamend rollenspel. Beschamend wat we mensen aandoen, dat we ze in tentjes moeten zetten. Je ziet veel warme woorden, maar het wordt niet opgelost. Ik heb aan alle bomen geschud en het aan iedereen verteld. Ik vind het verwijtbaar dat de nationale autoriteiten het zo ver uit de hand hebben laten lopen. In een beschaafd en rijk land had het nooit zo ver moeten komen.'

'De overheid kan tegen gemeenten zeggen: we rekenen erop dat jullie zo veel plekken realiseren voor mensen die allang niet meer in een asielzoekerscentrum hadden moeten zitten, ga daar plekken voor regelen. Met een structuur kun je op korte termijn een einde maken aan de totale verstopping van Ter Apel door ergens anders ruimte aan te wijzen', zegt Paas.

Dit geeft hem naar eigen zeggen 'een gevoel van opluchting. 'Maar als mensen zeggen dat een structuur het niet meteen beter maakt, geef ik ze gelijk. Van een crisisstructuur heeft nog nooit iemand een bed gekregen.'

‘Hier word ik heel blij van’, is de eerste reactie van adjunct-regiomanager Gert-Jan Stuivenberg van het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA). ‘Wat het precies gaat betekenen en hoe snel en hoe het ons helpt, weet ik nog niet, maar het is een duidelijk signaal dat politiek Den Haag ons komt helpen.’

Wel heeft het volgens Stuivenberg te lang geduurd voordat de overheid te hulp is geschoten: 'Het is flauw om te zeggen: dit komt wel een beetje laat’, maar zo voelt het wel.’

Stuivenberg hoopt dat Ter Apel straks weer op een normale manier kan functioneren. ‘En dat mensen weer doorgeplaatst kunnen worden in plaats van dat ze voor de poort wachten in tenten.’