Villa Gelria, het huis van aardappelmiljonairs, heeft oorspronkelijke kleuren terug
Geen enkel huis in Groningen is zo verbonden met de geschiedenis van aardappelmeel als de Villa Gelria in Stad. De statige villa aan de Verlengde Hereweg is vermoedelijk het grootste huis in onze provincie en werd in 1873 gebouwd voor de aardappelmeel fabrikant Jan Evert Scholten. De afgelopen maanden is het gerestaureerd en teruggebracht in de originele staat.
Alsof Jan Evert Scholten (1849-1918) er morgen weer gaat wonen. Zo ziet de Villa Gelria aan de Verlengde Hereweg in de Stad er weer uit.
Zo zag de villa er uit voor de restauratie:
En zo ná de restauratie:
On-Groningse kleuren
Het is geschilderd in de kleuren donkerbruin, oker en grijsblauw en dat geeft het huis een Mediterrane uitstraling, die afwijkt van andere huizen in de provincie. Dat moet ook al zo zijn geweest toen Scholten het huis in 1873 in gebruik nam. Hij noemde het huis Gelria, Latijns voor Gelderland, de provincie waar zijn vader, Willem Albert Scholten vandaan kwam. In de geschiedenisboeken en ook op Wikipedia staat deze W.A. Scholten te boek als de bouwer van het huis, maar dit blijkt niet te kloppen.
Een mysterieus huis
Marieke Dwarswaard is aan Rijksuniversiteit bezig met een onderzoek naar de familie Scholten en heeft ook geprobeerd om de geschiedenis van de Villa Gelria boven water te krijgen. 'Het is met recht een mysterieus pand, want er is heel weinig archiefmateriaal van bewaard gebleven. Wat de bouwgeschiedenis betreft, heeft mijn collega Anne Wolff uitgezocht dat Jan Evert Scholten in 1872 twee percelen in Helpman kocht. Jan Evert is dus met zekerheid degene die de villa heeft laten bouwen en niet zijn vader. Dat was mijn vermoeden ook al, want in de levensbeschrijving die Winkler Prins voor Willem Albert maakte en in het archief van Willem Albert komt de villa helemaal niet voor.'
De huizen van Scholten
W.A. en zijn zoon J.E. Scholten waren in hun tijd met afstand de rijkste Groningers. Ze hadden eerst fortuin gemaakt in de aardappelmeelindustrie en investeerden later ook in suiker- en strokartonfabrieken. Hun concern gaat door voor de eerste moderne Nederlandse multinational met fabrieken tot in Oekraïne aan toe. Vader Willem Albert woonde in een kapitaal huis aan de Grote Markt, het Scholtenhuis en villa Gelria was zijn later gebouwde zomerverblijf.
Althans, dat is het verhaal, maar ook dat klopt niet. Uit onderzoek van Anne Wolf en Marieke Dwarswaard blijkt dus dat Gelria niet het buitenhuis van vader W.A. was, maar van zoon Jan Evert. Bovendien is het Scholtenhuis op de Grote Markt pas na Gelria gebouwd (Gelria in 1873 en Scholtenhuis in 1881, red.).
Na de dood van Jan Evert in 1918 bleef zijn weduwe met de kinderen de beide huizen gebruiken maar tijdens de oorlog werden beide woningen door de Duitsers in beslag genomen. Al in juni 1940 vestigde de Duitse SD zich in het Scholtenhuis op de Grote Markt. In de daarop volgende jaren werden hier honderden verzetsstrijders verhoord en vermoord. Tijdens de bevrijding in april 1945 werd het Scholtenhuis verwoest. Villa Gelria werd in 1943 in gebruik genomen als hoofdkwartier van de SS, maar doorstond de oorlog zonder schade.
Kantoor in plaats van woning
Na de bevrijding werd Gelria nooit meer gebruikt als woning: het bleef een kantoor met telkens nieuwe eigenaren en gebruikers, onder wie aannemer Henk Koop. Eind jaren 80 werd een andere monumentale villa aan de Verlengde Hereweg, Villa Volonte, gesloopt en vervangen door een flatcomplex. Een tijdlang werd gevreesd dat Gelria hetzelfde lot zou treffen, maar in 1995 werd het aangewezen als Rijksmonument waardoor het niet mag worden gesloopt. Volgens de architect die Gelria de afgelopen maanden restaureerde, gaat het pand weer in de verhuur als kantoor en gaat de huidige eigenaar, die het in 2020 kocht, er niet in wonen.
Die eigenaar wil ook niet in de publiciteit, maar is een Veendammer ondernemer die flink geld heeft verdiend met de verkoop van een speciaal soort hondenbrokken, gemaakt van aardappelmeel. Misschien dat Villa Gelria daarom nu weer zulke kleuren heeft: niet Mediterraans, maar gewoon aardappelbruin.