Zestig jaar gaswinning: hoe een miljardenschat een gevaar werd voor de veiligheid

Dit is waar de openbare verhoren van de parlementaire enquête over gaan. Een korte terugblik op zestig jaar gaswinning.

Net buiten Kolham, op het land van boer Kees Boon, wordt in 1959 tijdens een proefboring het Groningenveld ontdekt. Het affakkelen trekt lokaal de aandacht, maar echt groots is het nieuws niet omdat niet duidelijk is hoe omvangrijk het veld is. Dat duurt nog zeker een jaar. Inmiddels weten we dat er in totaal bijna 2800 miljard kubieke meter gas in het grootste gasveld van Europa zat.

Na de ontdekking van het gas is de verdeling van kosten en baten van de winning vastgelegd in het zogeheten gasgebouw. In de Maatschap Groningen is de exploitatie geregeld, met daarin een belang van zestig procent voor de NAM en veertig procent voor de Nederlandse Staat.

De vondst van het aardgas maakt van Groningen in feite een van de rijkste regio’s van Nederland en zelfs Europa, ware het niet dat slechts een fractie van de in totaal meer dan vierhonderd miljard euro aan opbrengsten daadwerkelijk in Groningen is geland.

Het duurt decennia voordat de eerste aardbeving wordt geregistreerd die door gaswinning is veroorzaakt. Niet in Groningen, maar vlakbij Assen. Op Tweede Kerstdag 1986 trilt daar de aarde bij het gasveld Eleveld.

Het Drentse PvdA-Statenlid Meent van der Sluis wordt gewekt door die aardbeving. Van der Sluis is de eerste persoon die publiekelijk een verband legt tussen de gaswinning en de aardbevingen. Maar zijn opvattingen worden fel bestreden door de toenmalige woordvoerder van de NAM. Eind 1991 wordt de eerste aardbeving in het Groningenveld gemeten. Twee jaar later erkent de NAM voor het eerst dat er een verband is tussen de bevingen en de gaswinning.

In de afgelopen dertig jaar is het aantal aardbevingen flink toegenomen. De aarde beefde in Groningen tot nu toe meer dan duizend keer. Het verzet tegen de gaswinning groeit daarmee ook. In 2009 wordt daarom de Groninger Bodem Beweging opgericht.

Maar de aandacht wordt pas echt op Groningen gericht vanaf 16 augustus 2012. Op een zomerse avond schrikt Groningen van een aardbeving met een kracht van 3.6 op de schaal van Richter. Het epicentrum ligt bij Huizinge. De zwaarste ooit gemeten.

Vergeleken met de flinke aardbevingen in Italië, Nieuw-Zeeland of Chili lijkt dat erg weinig. Maar omdat de aardbevingen in Groningen slechts op drie kilometer diepte worden veroorzaakt, kan een aardbeving met deze kracht flink zwaarder voelen dan een zwaardere natuurlijke aardbeving op tien kilometer diepte. Bovendien is de kleigrond in Groningen betrekkelijk zwak.

De aardbeving bij Huizinge verandert in Nederland het denken over de gaswinning in Groningen. Er ontstaat een discussie over de veiligheid, want hoe zwaar kunnen de bevingen in de toekomst eigenlijk worden? Volgens het Staatstoezicht op de Mijnen moet er rekening worden gehouden met een aardbeving van 5.0 op de schaal van Richter. Dat is zo sterk dat gebouwen kunnen instorten. Daarom moet de gaswinning worden gestopt, zegt de toezichthouder.

Toenmalig minister Henk Kamp (VVD) van Economische Zaken laat extra onderzoek doen naar de gaswinning en de veiligheid. Ondertussen wordt in 2013 nog meer gas gewonnen dan in het jaar ervoor. De aardgasbaten kan het kabinet goed gebruiken, omdat er flink bezuinigd wordt door het Rijk.

In de jaren daarna wordt de gaswinning beetje bij beetje verder afgebouwd. Om de aardbevingsproblematiek op te lossen, worden verschillende instituten opgericht. Zij moeten ervoor zorgen dat de NAM niet een te dikke vinger in de pap heeft in de schadeafhandeling en versterkingsoperatie.

Het Centrum Veilig Wonen (CVW) wordt in 2014 in het leven geroepen. Maar aan de onafhankelijkheid van het CVW wordt meteen getwijfeld, omdat ingenieursbureau Arcadis de grootste aandeelhouder is. Dat bureau werkt nauw samen met de NAM. Er komt kritiek op de manier waarop het bureau omgaat met de afhandeling van bevingsschade en de winst die het CVW maakt.

Door ingrijpen van de nieuwe minister Eric Wiebes wordt het Centrum Veilig Wonen langzaamaan uitgehold en in 2019 opgeheven. De schadeafhandeling is nu belegd bij een overheidsinstantie: het Instituut Mijnbouwschade Groningen. Dit instituut handelt niet alleen fysieke scheuren af, maar vergoedt ook de waardedaling van woningen en immateriële schade.

Om de huizen in het aardbevingsgebied te versterken richt het ministerie van Economische Zaken in 2015 de Nationaal Coördinator Groningen (NCG) op. Minister Henk Kamp rekent dan nog op vijfduizend versterkte woningen per jaar. Zeven jaar na de oprichting van de NCG zijn er in totaal slechts 2458 huizen bouwkundig versterkt of gesloopt en herbouwd.

De totale werkvoorraad van de NCG bedraagt 27.165 adressen. Van een groot deel daarvan heeft de instantie de verwachting dat deze panden 'op norm' zijn en dus niet meer hoeven te worden versterkt. Bij zo’n 13.700 huizen wordt wel rekening gehouden met noodzakelijke versterking. Het is de bedoeling dat de versterkingsoperatie in 2028 is afgerond, maar volgens toezichthouder SodM is dat met het huidige tempo onhaalbaar.

De gaswinning in Groningen zorgt voor aardbevingen en de huizen zijn daardoor onveilig. Er zit volgens toenmalig minister Eric Wiebes dan ook niets anders op dan de gaskraan in Groningen dicht te draaien. Hij neemt in 2018 het besluit om de gaswinning af te bouwen. Aanvankelijk moet de kraan in 2030 helemaal dicht, later wordt dat versneld naar 2023 of 2024.

Momenteel heerst er bijna wekelijks een discussie over of die gaskraan wel definitief dicht moet, want hoe zit het met de leveringszekerheid? En de gasprijs is wel erg hoog. Maar extra winning in Groningen gaat niet zorgen voor een lagere energierekening en de leveringszekerheid kan volgens staatssecretaris Hans Vijlbrief (D66) van Mijnbouw ook op andere manieren worden geborgd.

Er is heel veel bekend over de problematiek rondom de gaswinning. Hoe de inwoners van Groningen de dupe werden van de gaswinning is duidelijk. Maar waarom op welk moment bepaalde afwegingen zijn gemaakt, is nog altijd de vraag. Waarom is bijvoorbeeld in 2013 na de zwaarste aardbeving ooit in Groningen meer gas gewonnen en niet minder? Het is een van de vragen die beantwoord moeten worden in de parlementaire enquête naar de aardgaswinning in Groningen.

De enquêtecommissie start haar verhoren aanstaande maandag. De hele komende week zitten meerdere mensen in de enquêtezaal voor hun verhoren. Na de zomer worden de verhoren op 29 augustus hervat. De verwachting is dat de verhoren duren tot 14 oktober. In het voorjaar van 2023 wordt het rapport van de enquêtecommissie verwacht.

Volg alles over de parlementaire enquête naar de gaswinning op rtvnoord.nl/enquête. De openbare verhoren zijn te volgen via een livestream en online houden we een liveblog bij. Gedurende de dag hoor je updates op Radio Noord en de hoogtepunten worden besproken op TV Noord in Noord Vandaag.