'Stikstofplannen deden de grond onder mijn voeten wegzakken'

Het is alweer een maand geleden dat er twee lijvige brieven met bijlagen vanuit het ministerie van Landbouw verschenen. De ene is van stikstofminister Van der Wal, de andere van minister Staghouwer van Landbouw. Beide brieven krijgen een stevige onvoldoende.

Sindsdien is de geest uit de fles bij de boeren in Nederland. Ook merk ik dat veel burgers verbouwereerd kijken naar de manier waarop een haast onuitlegbaar voorstel vanuit de ministeriële burelen over het platteland wordt uitgestort. Het meest in het oog springend is de beruchte stikstofkaart. Hierop staat met kleurtjes aangegeven hoeveel stikstof er in alle gebieden in Nederland gereduceerd moet worden.

En daar zit hem nu net het pijnpunt. Als agrariër (ook als akkerbouwer) kijk je als eerste naar de plek waar je zelf met je bedrijf zit. Tot je grote schrik kom je erachter dat op jouw locatie een stikstofreductieopgave van 47, 70 of zelfs 95 procent zit. Dan zakt de grond onder je voeten weg en komen de emoties woede en angst op zetten. De rest van de inhoud van de brieven dringt niet meer tot je door.

Als alles weer wat tot bedaren is gekomen, komen de gevoelens van ongeloof en strijdlust opzetten. Gevoed door saamhorigheid zien we een ongekende motivatie tot actievoeren om het beleid van tafel te krijgen. Ik keur de uitwassen hiervan absoluut af, maar het zijn uitingen van pure frustratie en onmacht. Helaas gaat het in de media alleen nog over de uitwassen en niet meer over wat er werkelijk aan de hand is.

De beruchte kaart had nooit gepubliceerd moeten worden. Die zorgt voor veel onrust en is niet doelgericht. Het vreemde is dat de stikstofreductiepercentages die er op staan, ook voor andere doelen worden gebruikt dan alleen natuurdoelen, namelijk waterkwaliteit en klimaatdoelstellingen.

Deze doelen vergen echter een veel bredere aanpak dan alleen door te sturen op stikstof. Bovendien suggereren de percentages dat het om een reductie per bedrijf gaat, terwijl je zou moeten werken aan een gebiedsgerichte aanpak waarbij de feitelijke staat en verbetermogelijkheden van de Natura2000-gebieden leidend moeten zijn.

Stikstofreductie is slechts één manier om te werken aan natuurverbetering, maar het wordt gepresenteerd als dé manier met onhaalbaar hoge percentages. Daarnaast wekt de directieve manier van communiceren vanuit het kabinet weerstand en ik ervaar een zekere minachting wanneer de minister spreekt over de boeren. Ook het feit dat minister Van der Wal aangeeft dat het forse reduceren van stikstof écht moet en dat het van Brussel moet, klopt niet.

Het Europese Hof heeft drie jaar geleden de uitspraak gedaan dat alle nieuwe vergunningen voor stikstofuitstotende activiteiten in Nederland geen negatief effect mogen hebben op de stikstofgevoelige natuur die door Nederland als zodanig is aangemerkt. Nederland heeft deze uitspraak vertaald naar een zeer lage en juridisch uiterst ‘veilige’ KDW (kritische depositiewaarde voor stikstof)-norm. Veel strenger dan andere Europese landen.

Deze zeer lage norm voor nieuwe stikstofuitstotende activiteiten (er mag minder dan 1 gram stikstof extra per hectare per jaar neerslaan) heeft feitelijk het land op slot gezet. Om het land weer van het slot te krijgen, moet de landbouw als grootste uitstoter stikstof reduceren. Daar is de landbouw toe in staat geweest. Sinds 1990 heeft de sector al 67 procent ammoniakuitstoot gereduceerd.

Er kunnen nog steeds stappen in gezet worden, maar dat vergt goed overleg en haalbare doelen in een haalbare termijn. Het offer dat de landbouw nu moet brengen om Nederland weer van het slot te krijgen, voldoet hier absoluut niet aan. Het is buitenproportioneel. Andere sectoren die naar verhouding steeds meer zijn gaan uitstoten en waarvan bovendien veel minder exacte uitstootgegevens zijn, blijven vooralsnog buiten schot. Dit steekt enorm binnen agrarisch Nederland.

Kortom, er zitten vele haken en ogen aan het voorgestelde beleid. Het roept logischerwijs bij boeren veel vragen en argwaan op vanwege de ingrijpende gevolgen. Er wordt zelfs gesproken over gedwongen onteigeningen en beroepsverboden om de reductiepercentages te halen.

Ik vind dat persoonlijk absoluut niet toelaatbaar. Daarom is het hoopgevend dat de provincie Groningen nu zegt dat ze niet gaat werken met de landelijke doelenkaart, maar haar eigen plan kiest. Want dat is waar we naartoe moeten. Dit kan ook, want de reductiedoelen zoals gepresenteerd in de kaart, zijn niet wettelijk vastgelegd.

Samen met alle betrokkenen weer per gebied kijken waar de uitdagingen liggen, daar haalbare doelen voor opstellen en gezamenlijk met alle betrokken partijen naartoe werken. Dit is de enige manier die werkt en die op draagvlak kan rekenen.

Natuurbeheerders zullen meer geld krijgen om gebieden beter te beheren en daar ook beter aan gehouden worden en agrariërs meer middelen om aan agrarisch natuurbeheer te doen. Maar ook om te investeren in goed werkende technische oplossingen om emissies verder te beperken.

Op dit moment zijn de verhoudingen helaas zo gepolariseerd dat er op landelijk niveau helemaal geen normaal overleg meer plaatsvindt. Zelfs bij boeren die al jarenlang aan agrarisch natuurbeheer doen of biologisch boer zijn, wekt het logo van het ministerie van Landbouw woede op.

Het is heel moeilijk om dat weer te herstellen. De enige hoop die ik heb is dat de provincies het nuchtere verstand gebruiken en met de landbouw en andere partijen aan de slag gaan om het landschap nog mooier te maken. Zonder gebruik te maken van astronomische bedragen voor uitkopingen of langjarige onteigeningsprocessen. Het kabinet zal een toontje lager moeten zingen.