Energieprofessor: 'Miljoenensubsidies voor waterstof Eemshaven helpen niet voor bereiken klimaatdoelen'

De Eemshaven vanuit de lucht
De Eemshaven vanuit de lucht © Mario Miskovic/RTV Noord
Energieprofessor Machiel Mulder is kritisch over de zwaar gesubsidieerde waterstofplannen in de Eemshaven. Een misser, vindt hij. Zo plaatst hij meer vraagtekens bij plannen voor de energietransitie. Hij schreef er een boek over: 'Energietransitie, Eerst snappen, dan doen'.
Nog even zo’n misvatting: zonnepanelen op het dak helpen de CO2-uitstoot te verminderen. Je gebruikt immers minder elektriciteit uit de energiecentrale. Maar nu wordt het al snel wat gecompliceerd.
Het zit zo, legt Mulder uit: zonnepanelen betekenen dat de elektriciteitsproductie van energiecentrales lager wordt. Hun emissie van het broeikasgas CO2 daalt daardoor en dus hebben ze minder CO2-rechten nodig. Plaatsen veel mensen panelen, dan zullen die CO2-rechten door de afgenomen vraag ernaar in prijs dalen.
In het Europees systeem van verhandelbare CO2-rechten kopen andere bedrijven de goedkoper geworden rechten. Per saldo betekent dat helemaal geen afname van de emissie van CO2, de belangrijkste veroorzaker van klimaatverandering. Meer panelen op het dak helpen dus niet de totale CO2-uitstoot terugdringen.
Energieprofessor Machiel Mulder poseert met zijn boek
Energieprofessor Machiel Mulder poseert met zijn boek © Loek Mulder/RTV Noord
Dat is een 'leuke' boodschap voor iedereen die zijn geld steekt in zonnepanelen.
‘Ja, maar dit is hoe het werkt. Je kunt je beter op besparing van gas richten. Alles wat je daar bespaart, zorgt wél voor vermindering van CO2-uitstoot. Gasgebruik door huishoudens valt namelijk niet onder het CO2-handelssysteem.’
De titel van uw boek is ‘Energietransitie, Eerst snappen dan doen’. Begrijpen we niet zo goed wat we aan het doen zijn?
‘Dat denk ik inderdaad. Veel mensen zijn van goede wil, maar weten niet goed wat nu eigenlijk effectief is. Het ís ook complex, omdat zoveel zaken met elkaar samenhangen. Om dat beter uit te leggen heb ik het boek geschreven.'
'Lang niet iedereen is overigens van goede wil. Vanmorgen las ik in het hotel waar ik overnacht (Mulder woont in Den Haag en is doordeweeks in Groningen, red.) een column in De Telegraaf waarin staat dat klimaatverandering onzin is en dat de wetenschap er onduidelijk over is. Hoe is het mogelijk? Dat het klimaat verandert, daar is geen enkele twijfel meer over. Het is echt erg dat een krant er op deze manier aandacht aan besteedt, wetende dat het anders is. Dat is moedwillig de ogen sluiten.’

Jaknikker in de achtertuin

Energie is voor Mulder meer dan alleen studieonderwerp. Hij heeft er ook een nauwe persoonlijke band mee die al in zijn kinderjaren werd gesmeed. Mulder groeide op in het oliedorp Schoonebeek, de enige plaats in Nederland waar op enige schaal olie werd gewonnen. ‘We hadden de jaknikker zo ongeveer in de achtertuin staan, ik sliep in met het gezoem ervan’, vertelt hij.
Mulder voetbalde bij de voetbalvereniging van de NAM, Minjak, Indonesisch voor olie. En zwemmen deed hij in een verwarmd zwembad, een unicum in die tijd, maar de NAM was rijk en bracht welvaart naar het dorp. ’Onbewust zag ik de rijkdom die energie met zich meebrengt.’
Een auto heeft Mulder niet. Hij houdt zijn vakanties eenvoudig en stapt niet of nauwelijks in het vliegtuig, waardoor hij bijvoorbeeld een voorname conferentie van vakgenoten in Tokio mist. ‘Niet verantwoord om erheen te vliegen.'

Geen heilig boontje

Het maakt hem geen heilig boontje, zegt Mulder. ‘Maar als je al heel vroeg weet hoe het zit met de milieueffecten dan heb je eigenlijk geen andere keuze.’ Dat bewustzijn groeide bij Mulder in de jaren '90 toen hij na zijn studie aan de slag ging bij het Landbouw Economisch Instituut en daar onderzoek deed naar onder meer uitstoot van CO2 en stikstof door de agrarische sector. En nu zegt hij zonder enige twijfel: ‘Klimaatverandering is het grootste probleem van de mensheid.’
Als hoogleraar energie-economie aan de faculteit economie en bedrijfskunde bestudeert hij hoe energiemarkten werken en hoe de energierijkdom wordt verdeeld, maar hij is vooral bezig met de energietransitie, de overgang van fossiel naar duurzaam energiegebruik.
Waarom zijn veel energiemaatregelen niet effectief?
‘Je moet telkens de vraag stellen of een maatregel leidt tot lagere CO2-uitstoot. Want dat is het grootste probleem. Maar dat doen we niet, want we zijn vaak sterk gericht op de techniek en denken te weinig na over de verdere gevolgen, over hoe alles met elkaar samenhangt. Ik noemde al de zonnepanelen, maar voor waterstof geldt het ook.’
‘Waterstof wordt als de heilige graal gepresenteerd, maar wordt gemaakt met elektriciteit van wind of zon. Waterstof is alleen een energiedrager, geen energiebron. Bouw je, zoals Shell nu wil op de Maasvlakte, een grote electrolyser, een waterstoffabriek voor de chemie, dan onttrek je stroom van windparken op de Noordzee aan andere gebruikers. Die moeten in plaats van groene stroom dus aardgas gebruiken.’
In de Eemshaven zijn onder de naam NortH2 nog veel grootschaliger plannen voor productie van groene waterstof. Wat vindt u daarvan?
‘De stroom ervoor komt van windparken die nodig zijn om onze klimaatdoelstellingen te realiseren en onze stroomvoorziening te vergroenen. Gebruik je de stroom voor waterstofproductie dan kun je dus niet de stroomvraag ermee vergroenen. Tenzij je echt extra windparken bouwt. Maar dat gebeurt niet.’
‘Je helpt wel de industrie te vergroenen, want grijze waterstof wordt vervangen door groene. Dat is prettig voor Shell en de chemie. Maar de CO2-uitstoot vermindert er niet mee, want de stroom die nu naar Shell gaat moet op een andere manier worden opgewekt.’

'Subsidies op waterstof werken averechts'

De honderden miljoenen aan subsidie die de overheid steekt in waterstofplannen zoals die in de Eemshaven werken dus averechts op het bereiken van klimaatdoelen, zegt Mulder. Want het geeft waterstofgebruikers voorrang op andere groene stroomgebruikers, zoals consumenten en bedrijven. Het zorgt er volgens Mulder bovendien voor dat energie-intensieve bedrijven overeind blijven, en misschien zelfs worden gestimuleerd, terwijl we daar eigenlijk vanaf willen.
Met de bril op van de econoom zegt Mulder: ‘Laat waterstof dus aan de markt over. Wanneer bedrijven echt groene waterstof nodig hebben, dan zouden ze ook bereid moeten zijn er veel voor te betalen.’
Hoe ziet volgens u het energiesysteem van de toekomst eruit?
‘Ons energiesysteem moet radicaal op de schop. Volgens internationale klimaatafspraken moet in 2050 de CO2-uitstoot naar nul. Dat betekent stoppen met kolen en olie en gas hard terugschroeven. Er zal te weinig hernieuwbare energie zijn als alternatief voor fossiel. Wanneer we dus olie en gas blijven gebruiken is opvang en opslag van CO2 onontkoombaar.’
‘Dat geldt ook voor kernenergie. Het wordt heel moeilijk dat tegen te houden, want we hebben echt heel veel CO2-vrije stroom nodig voor elektrificatie.’
Groningen presenteert zich als energieregio en wil voorop lopen in de omschakeling van 'grijs' naar 'groen', hoe kan de regio dat het beste aanpakken volgens u?
Ik begrijp goed dat de regio bedrijvigheid en daarmee werkgelegenheid wil behouden. Maar behoud van banen moet geen doel zijn bij de energietransitie. Er is een enorm tekort aan mensen in allerlei sectoren, denk aan de zorg en het onderwijs. Alle werkgelegenheid die je bindt in de industrie- of energiebedrijven, belemmer je naar sectoren te gaan waar mensen heel hard nodig zijn.’
Het boek 'Energietransitie. Eerst snappen, dan doen' is uitgegeven door Eburon Academic Publishers.