Krijgen boeren na stikstofplannen ook nieuwe mestwetgeving? 7 vragen en antwoorden

Zeven vragen en antwoorden.

De Europese Commissie geeft richtlijnen waar elke lidstaat zich aan moet houden. Ook bij het gebruik van stikstof uit dierlijk mest. Maar net zoals in Italië, België, Ierland, Denemarken, Vlaanderen en Groot-Brittannië mag er in Nederland meer stikstof (uit dierlijke mest) op grasland worden uitgereden dan in de rest van de Europese Unie. Nederlandse boeren mogen per hectare 250 kilo stikstof op hun grasland uitrijden. In landen zonder derogatie is dat 170 kilo.

Die uitzonderingspositie geldt al sinds 2016. Normaal wordt de derogatie voor vier jaar verleend. Elke keer dat die toestemming komt, is er opluchting bij de melkveehouders, bijvoorbeeld omdat het bijdraagt aan verbetering van de bodemkwaliteit ten opzichte van kunstmest, of vanwege het sluiten van kringlopen. Maar de Europese Commissie heeft in 2020 maar voor twee jaar toegestemd. De Europese Commissie staat momenteel voor een hernieuwde beslissing of Nederland nog eens derogatie krijgt. Volgens bronnen in Brussel lijkt het er niet op.

Dat Nederland derogatie krijgt, heeft te maken met het soort bodem en het klimaat. Het argument is dat in een gematigd klimaat met relatief veel neerslag, er meer grasopbrengst is en de bodem en het gewas meer stikstof aan kunnen. Stikstof wordt in onze streken dus beter benut.

Overigens hebben niet alle delen van Nederland dezelfde derogatie. In Groningen geldt 250 kilo stikstof per hectare, maar in delen van Overijssel, Limburg, Gelderland en Noord-Brabant, waar de grond een andere samenstelling heeft, is de norm 230 kilo.

De EU heeft een nitraatrichtlijn. Nitraat is een stikstofverbinding. In de richtlijn moet elke lidstaat iedere vier jaar een eigen actieprogramma opzetten om het water te beschermen tegen verontreiniging door nitraten uit agrarische bronnen. Inmiddels zit Nederland in het zevende programma. Geen van de voorgaande programma's heeft de nitraatdoelen gehaald.

Ook dit zevende programma voldoet niet in de ogen van de EU. Nederland heeft een aanpassing opgesteld en die wordt nog bestudeerd in Brussel. Of die er gaat komen, valt te bezien. ‘Nederland werkt al erg lang aan de nitraatdoelen zonder die te halen. En nu komen ze wéér vragen om een gunstige uitzonderingspositie’, zou volgens bronnen het sentiment daarover in Brussel zijn. Brussel zou daar deze keer niet meer voor zwichten. Het ministerie van Landbouw Natuur en Voedselkwaliteit (LNV) is in gesprek met de Europese Commissie, maar dat zou een moeizaam proces zijn.

Komt nitraat hier wel in het water terecht? Boeren zeggen van niet, maar daar is discussie over, met name in Brussel. Het gaat dan om de uitspoeling van meststoffen in grond- en oppervlaktewater. Er zijn deskundigen die de vraag bevestigend beantwoorden en deskundigen die de boeren gelijk geven. Toch: als het duidelijk was dat er geen of nauwelijks nitraat in het water komt, zou er geen discussie zijn en was verlenging van de derogatie een minder heet hangijzer. Ook zijn er veel verschillen tussen regio's.

Melkveehouders verwachten bij het gemis van derogatie vooral hogere kosten. Als er minder dierlijke mest op het land mag worden gebracht, moet er meer kunstmest worden gebruikt om eenzelfde grasopbrengst te halen. De prijs van kunstmest is al hoog door de oorlog in Oekraïne. Rusland is een grote exporteur van kunstmest, die nu veel minder levert. Kunstmest uit andere landen is veel duurder.

Bovendien moeten er kosten worden gemaakt voor het afvoeren van het dierlijke mestoverschot dat zonder derogatie ontstaat. Volgens boeren gaat dan zelfs het milieu er op achteruit. Door die hogere kosten zou er minder geld over zijn voor de aanpak van stikstof, methaan en fosfaat. Vermoed wordt dat het ministerie van LNV in Brussel nu inzet op het dan maar stapsgewijs loslaten van de derogatie, zodat de gevolgen vooralsnog wat minder hevig aankomen.

De rol van de provincie in het derogatiedossier is beperkt. Dit is immers een afspraak in EU-verband waar lidstaten zich aan moeten houden. Wel krijgt Groningen net als alle andere provincies de uitvoerende rol toebedeeld van het kabinet bij het beleid dat samenhangt met het Nationaal Programma Landelijk Gebied (NPLG), dat onlangs door minister Van der Wal werd gepresenteerd. Dat omvat ook de veelbesproken stikstofkaart.

Groningen heeft die kaart voor kennisgeving aangenomen. Sommige andere provincies hebben al laten weten er geen heil in te zien. Wel zouden de boeren in Groningen in het totale stikstofplaatje wat minder voor de kiezen krijgen, omdat de voorgestelde stikstofreductie in onze provincie in veel gebieden lager ligt dan landelijk. Volgens de provincie is de totaalopgave voor stikstofreductie in Groningen 'onder voorwaarden haalbaar'. Wel zouden daarbij 'lastige keuzes' gemaakt moeten worden.

De provincie gaat in het kader van het NPLG aan de slag met een ‘gebiedsplan’ waarin stikstof, waterkwaliteit en klimaat in samenhang worden behandeld. In dat plan wordt voor de verschillende Groningse gebieden een aanpak opgesteld.

Per gebied wordt er gewerkt aan specifieke doelen zoals bijvoorbeeld de ontwikkeling van veenweide, biodiversiteit en de toename van akker- en weidevogelpopulaties. Het laatste nieuws is dat het kabinet alvast een half miljard euro uit het stikstoffonds naar voren haalt om de provincies hun plannen uit te laten voeren. De verwachting is dat provincie Groningen hieruit budget krijgt om samen met Drenthe en Friesland een investeringsregeling open te stellen voor boeren die willen investeren in stikstofreducerende technieken op hun bedrijf.