'Pak hun tractor af. Dat is effectiever dan een boete'

Politie bij de autobanden op de A7
Politie bij de autobanden op de A7 © Persbureau Meter
Boeren en sympathisanten die uit protest wegen met afval blokkeren. Dat is niet alleen ontwrichtend voor het verkeer, maar ook voor de rechtsstaat, zegt RUG-rechtswetenschapper Jan Brouwer: 'De overheid kan dit niet over haar kant laten gaan.'
Brouwer neemt geen blad voor de mond, als hem zijn mening wordt gevraagd over de verharding van de acties tegen de plannen van het kabinet om de stikstofuitstoot in de landbouw te beperken:
'Als mijn bedrijf met opheffing bedreigd zou worden, dan zou ik ook ten einde raad zijn. Maar dat betekent niet dat ik deze acties goedkeur. Allesbehalve.'
Brouwer kreeg er zelf ook mee te maken: 'Ik moest gisteren naar Urk voor een afspraak. Ik ben tot drie keer toe zo’n fuik ingereden. Er lag een enórme hoeveelheid rotzooi op de weg. Het slaat natuurlijk helemaal nergens op dat je willekeurige derden op deze manier gaat lastigvallen. Die hebben part noch deel aan de besluitvorming en kunnen daar op geen enkele manier invloed op uitoefenen. Dat heeft ook weinig of niets te maken met het recht op demonstreren.'
Jan Brouwer
Jan Brouwer © RTV Noord
Jan Brouwer
Jan Brouwer (1951) is hoogleraar Recht en Samenleving en daarnaast directeur van het Centrum voor Openbare Orde en Veiligheid van de Rijksuniversiteit Groningen.
Sommigen spreken zelfs van terrorisme. Dekt dat de lading?
'Van terrorisme is geen sprake. Maar het zijn wel acties, die haaks staan op datgene wat in een rechtsorde van burgers verwacht mag worden. Dat is op zich wel kwalijk.'
Bovendien ligt het gevaar van kopieergedrag op de loer, zegt Brouwer: ‘Voordat je het weet zijn er andere gasten die plotseling volkomen onverwacht ’s nachts een snelweg gaan blokkeren met alle mogelijke risico’s van dien. Dus dit valt op geen enkele wijze goed te keuren.’
Waar hebben we het in juridische zin dan over?
'Dit zijn zware misdrijven, die gepleegd worden. Echt zware misdrijven: brandstichting, het dumpen van zwaar milieu-afval, het in gevaar brengen van verkeer. Hier staat bij elkaar meer dan tien jaar gevangenisstraf op.'
Veelgehoord: als bijvoorbeeld milieuactivisten zich ergens aan vastketenen of een weg blokkeren, dan worden ze binnen een uur aangehouden en naar het politiebureau gebracht. Is dat terechte kritiek?
'Lijkt me wel. Maar het is ook een kwestie van welke middelen de politie heeft. Wat kost het aan inspanning? Dat ligt natuurlijk hier totaal anders. Met zoveel paardenkrachten (Brouwer doelt op de trekkers van de boeren, red.) heb je heel wat Mobiele Eenheid nodig. En voordat je een boer hebt afgevoerd, heb je eerst ook vijf ME’ers nodig. Dat is bij de jongens en meisjes van Extinction Rebellion niet het geval. Die laten zich gewoon passief afvoeren.'
'Ik begrijp dat de politie met de handen in het haar zit, maar het betekent wel dat je aan de grenzen van de handhaving zit. Dat is voor een rechtsstaat geen goed idee.'
Is de rechtsstaat in gevaar?
'Nou, die loopt momenteel wel forse deuken op. Als er zoveel burgers dwars gaan liggen, dan zit je wel aan de grenzen van wat een rechtsstaat behelst. De harde kern van de rechtsstaat is dat de overheid zich aan het recht houdt, maar vervolgens toch ook de burgers. We hebben democratische gelegitimeerde wetgeving ontworpen en het is de bedoeling dat iedereen zich daaraan houdt.'
'Natuurlijk, er wordt nog steeds voetbalvandalisme gepleegd, je hebt moord en doodslag. Dat is erg vervelend en zou eigenlijk ook niet moeten, maar het is allemaal binnen het handhavingsapparaat goed op te lossen. Elke inbreuk op rechtsregels is een aanval op de rechtsstaat, maar de een is ernstiger dan de andere. En dit is ernstig. Zo moet je het kwalificeren.'
Als je een tractor in beslag neemt, is het andere koek. Dan kom je aan hun broodwinning
Jan Brouwer - hoogleraar Recht en Samenleving
Naast strafrechtelijke handhaving (het uitdelen van boetes) ziet Brouwer ook andere mogelijkheden voor justitie om de actievoerders aan te pakken, namelijk via het bestuursrecht. Volgens hem is dat wel zo effectief: 'We hebben altijd het idee dat het strafrecht hard ingrijpt, maar het bestuursrecht kan nog veel ingrijpender zijn. Dan neem je dus tractoren in beslag.'
Maar dan moet justitie wel weten bij wie ze moet zijn. Dat is niet zo eenvoudig, want op iedere snelweg om de zoveel meter een politieagent neerzetten, is vanzelfsprekend geen optie, erkent Brouwer. Maar toch: 'Er ligt natuurlijk ontzettend veel materiaal waarvan de herkomst traceerbaar is. Die stapels autobanden komen ergens vandaan. Dat moet met rechercheren te achterhalen zijn.'
Het vraagt wel veel van een opsporingsapparaat dat al overbelast is.
'Zeker, dus je moet voorbeelden stellen. Zeggen: dit is wat we doen en als het moet, gaan we het massaler doen. Tot nu toe zijn er alleen boetes uitgedeeld. Daarvoor hebben die boeren van Farmers Defence Force al lang een fonds gecreëerd. Daar zit zoveel in, daar lachen de boeren om. Maar als je een tractor in beslag neemt, is het andere koek. Dan kom je aan hun broodwinning.'
Maar ook bij een bestuursrechtelijke procedure zul je met bewijzen moeten komen.
'Dat is zeker lastig. Maar het is al een paar keer gebeurd. Sommige tractoren zijn al in beslag genomen. Maar wil je paal en perk stellen, dan zul je meer moeten doen. En ik geloof ook wel dat de politie dit van plan is. Als ik de reacties van de regering zo zie, dan zal er ook wel meer opsporingscapaciteit worden vrijgemaakt. Want je zult er toch een paar moeten grijpen.
Als je als overheid je eigen rechtsorde serieus wilt nemen, mag het geen afweging zijn hoeveel opsporingscapaciteit ingezet moet worden om succes te behalen. Je moet aan de bevolking laten zien dat je dit soort dingen niet over je kant kunt laten gaan.'
Want anders wordt de rechtsstaat uitgehold?
'Absoluut.'
Burgemeesters en medewerkers van gemeenten worden bedreigd.
'Bedreiging is ook een zwaar misdrijf, dat strafrechtelijk moeten worden vervolgd. Boeren hebben een gerechtvaardigde eis, namelijk dat er veel voorzichtiger met hen omgegaan moet worden. Maar dat is geen vrijbrief om alle wet- en regelgeving maar aan je laars te lappen. Dat kan niet.’