Waar zijn de azc's van de stad Groningen gebleven?

De stad Groningen realiseerde samen met het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) in korte tijd onderdak voor meer dan 900 vluchtelingen. Waarom lukte dat toen zo gemakkelijk en wat is er gebeurd met de gebouwen die toen gebruikt werden als asielzoekerscentrum? Kunnen die niet opnieuw gebruikt worden?

Fietsend door mijn eigen woonbuurt, Groningen Zuid, kom ik regelmatig langs gebouwen waar twintig à dertig jaar geleden veel om te doen was. Het bejaardentehuis Huize Eugeria, de verpleegstersflat van het Oude RKZ, het klooster Mariënholm. Ze waren toen in het nieuws omdat er een asielzoekerscentrum (azc) in kwam en de omwonenden daar niet zo blij mee waren.

Maar het was allemaal van korte duur. Zo'n vijf jaar later waren deze azc's alweer gesloten. Maar wat is er daarna gebeurd met de gebouwen van die toenmalige azc's? En waarom kunnen we die niet opnieuw in gebruiken om asielzoekers onder te brengen?

Als kind begreep ik niet wat het was. Aan de Goeman Borgesiuslaan stonden alleen maar huizen. En dit was een groot gebouw waar met sierlijke letters 'Eugeria' op stond en het was duidelijk geen woonhuis, maar wat dan wel?

Huize Eugeria werd in 1930 gebouwd als verzorgingstehuis voor zo'n twintig vermogende bejaarden. Tegenwoordig ziet het er pico bello uit, maar in de jaren tachtig en negentig was dat wel anders. Toen was het verouderd; bejaarden wilden er niet meer wonen en het stond leeg.

Een ontwikkelaar had het gekocht en was van plan om er vijf appartementen in te maken voor vijf tot zeven ton per stuk. In guldens wel te verstaan. Maar dat was in die tijd een krankzinnig plan. Wie kocht er nou een appartement voor, omgerekend 225.000 Euro? Niemand, dus stond het leeg toen de gemeente in 2000 op zoek was naar gebouwen waar je een azc in kon vestigen. In de kamers die te gedateerd waren voor 22 bejaarden werden 85 asielzoekers onder gebracht die daar tot 2003 bleven.

Daarna werd het gebouw verkocht aan de zorginstelling Lentis, die het opknapte en verbouwde tot een wooncomplex voor ex-psychiatrische patiënten. Vroeger werden psychiatrische patiënten weggestopt in het buitenste buitenbos, maar dat is gelukkig verleden tijd. Maar ruimte voor asielzoekers is hier niet meer.

In de jaren negentig was er veel leegstand in Nederland en tegelijkertijd was er woningnood. Omdat de huurprijzen heel laag waren kon het destijds niet uit om oude gebouwen te verbouwen tot woonruimtes. Zodoende bleven panden leeg staan.

De afgelopen tientallen jaren is dat veranderd. Onroerend goed is tegenwoordig goud waard en vrijwel alles wat toen leegstond, is inmiddels verbouwd tot woonruimte. Vaak met een torenhoge huur. Dat kun je ook zien aan het aantal kraakpanden. Kraken is tegenwoordig verboden, maar zelfs al zou je willen, wat is er nog om te kraken? Wat staat er nu nog leeg?

De jaren tachtig en negentig waren de hoogtijdagen van de kraakbeweging. En het grootste kraakpand van Nederland was het Oude Rooms-Katholieke Ziekenhuis (RKZ) aan de Hereweg. Dat werd in 1979 gekraakt nadat het ziekenhuis was verhuisd.

Zes jaar later kwam de verpleegstersflat op het terrein van het oude RKZ ook leeg te staan. In de flat van acht etages zaten 150 kleine appartementen van negen vierkante meter per stuk, met gedeelde keukens en sanitair. Dat de verpleegkundigen geen zin meer hadden in deze hokken was voor het COA geen bezwaar, sterker nog: ze propten twee asielzoekers in iedere kamer. Tussen 2001 en 2005 woonden hier 325 asielzoekers.

Maar ook dat kan niet herhaald worden. De flat is inmiddels gesloopt en heeft plaats gemaakt voor een wooncomplex met 48 appartementen in de sociale huursector. Waarschijnlijk hebben ook een paar statushouders hier een woning gekregen, maar er is geen plaats meer voor asielzoekers.

Oude scholen, weeshuizen, internaten, studentenflats die niet meer voldeden aan de eisen van de tijd, en kloosters. Er stond van alles leeg in de jaren negentig. Bij Groningen denk je nu niet direct aan leegstaande kloosters, maar ze waren er wel. Zoals Mariënholm aan de Merwedestraat in Stad. Het werd gebouwd in 1957, maar raakte in de jaren tachtig alweer buiten gebruik.

Een gedeelte werd overgenomen door De Vrije School, maar de rest kwam leeg te staan. Verschillende eigenaren en niet uitgevoerde plannen wisselden elkaar af, tot het in handen kwam van de Groninger zakenman en pandjesbaas Hans van Dansik.

Die verhuurde het in 1995 aan het COA, die er een azc in vestigde waar zestig asielzoekers woonden. In 2003 werd het gesloten en wisselden mislukte plannen en faillissementen elkaar weer af. Sinds 2011 is het in gebruik bij een bedrijf dat er buitenlandse studenten in huisvest. Fietswrakken, grofvuil en niet gemaaide heggen en grasvelden ontsieren het gebouw.

Begin jaren negentig waren er wel wat buitenlandse studenten in Groningen, maar dat waren er zo weinig dat niemand de aantallen bij heeft gehouden. Afgelopen jaar waren er meer dan 9000 internationale studenten in de Stad. En dat heeft een enorm impact.

De meeste Nederlandse studenten aan de RUG komen uit de noordelijke provincies. Een flink gedeelte daarvan woont de eerste jaren nog gewoon thuis, maar voor buitenlandse studenten is dat uiteraard geen optie. Die moeten allemaal een kamer hebben. En 9000 extra kamers heeft een enorme impact op de Groninger woningmarkt. Alles wat maar enigszins bruikbaar is als studentenkamer, is inmiddels in gebruik.

In augustus 2004 sloot azc de Martinistate aan de Laan van de Vrijheid haar deuren. Zeven jaar had dit azc onderdak geboden aan 240 asielzoekers. Het gebouw aan de A7 was ooit gebouwd als studentenflat, maar was verouderd en verkocht aan een ontwikkelaar die er een budgethotel in begon.

Die ontwikkelaar kwam er na een paar jaar echter achter dat verhuur aan asielzoekers winstgevender was. Toen deze asielzoekers vertrokken kwamen ook hier buitenlandse studenten te wonen.

Met de sluiting van de Martinihof in 2005 verdween het laatste azc uit de stad Groningen. Het aantal asielzoekers fluctueerde vervolgens nogal. 1994 was een piekjaar, met meer dan 50.000 aanvragen en daarna daalde het aantal. Vanaf 2003 waren er jaarlijks zo'n 15.000 asielaanvragen in Nederland.

De 900 opvangplaatsen in stad Groninger azc's waren niet meer nodig en werden gesloten. De hele situatie kantelde in 2015, toen de Syrische burgeroorlog uitbrak en het aantal vluchtelingen weer omhoog schoot. Maar Nederland is in vergelijking met de jaren negentig een ander land geworden, waardoor het ad hoc inrichten van azc's veel moeilijker is geworden.

Vijftien miljoen mensen, op dat hele kleine stukje aarde. Dat zongen Fluitsma en Van Tijn in 1996. Binnenkort tikken we de achttien miljoen Nederlanders aan. Vooral de laatste jaren gaat het hard met de bevolkingsgroei in Nederland. Dat is op zich niet nieuw, want dat is wel vaker zo geweest. Maar het verschil met vroeger is dat de groei in het verleden door geboorte werd veroorzaakt, en nu door immigratie.

De afgelopen 6 maanden waren heel bijzonder in de demografische geschiedenis van ons land. Voor het eerst overleden er in Nederland meer mensen dan er geboren werden. Er moet dus ruimte genoeg zijn voor asielzoekers zou je zeggen.

Maar de afgelopen zes maanden zijn er in Nederland behalve 20.000 asielzoekers ook nog 100.000 andere migranten bijgekomen. En groei door immigratie heeft een heel andere dynamiek dan groei door geboorte. 120.000 baby's erbij maakt niet zo veel uit voor de woningmarkt. Die baby's wonen immers gewoon bij hun ouders thuis. Maar immigranten hebben, voor het overgrote deel - want ook daar zitten natuurlijk kinderen bij - direct eigen woonruimte nodig. 20.000 van die 120.000 immigranten zijn vluchtelingen en daar moet het COA onderdak voor regelen. En dat is in het huidige Nederland erg moeilijk.

'Het COA staat op instorten', was de kop van de NRC van afgelopen vrijdag. Het ziekteverzuim is enorm en de uitdagingen zijn groot. Het COA vangt momenteel ruim 43.000 mensen op. Het komende half jaar gaat dat groeien naar 51.000.

Waar die 8000 extra plaatsen vandaan moeten komen weet niemand. De staatssecretaris van der Burg is van plan een wet te maken waardoor elke gemeente in Nederland kan worden gedwongen om een bijdrage te leveren aan de asielopvang. Hoe ze dat moeten doen is nog onduidelijk, want zoals ik hier boven al schetste: bij mij in de buurt kun je ze niet meer kwijt.