Rekenkamer: aardgasbaten hadden tientallen miljarden meer kunnen opleveren bij 'Noors' fonds

Een medewerker van de NAM op een gaswinningslocatie
Een medewerker van de NAM op een gaswinningslocatie © Jos Schuurman/FPS
De Nederlandse Staat had tientallen miljarden meer kunnen verdienen aan het aardgas als ze, net als Noorwegen altijd heeft gedaan, de opbrengsten in een investeringsfonds had gestopt. Dat blijkt uit een nieuwe rapportage van de Algemene Rekenkamer.
Op verzoek van de parlementaire enquêtecommissie aardgaswinning Groningen heeft de Rekenkamer een eerder rapport uit 2014 geactualiseerd.

1671 miljard zonder uitgaven

In deze actualisatie staat dat de aardgasbaten - uit Groningen, maar ook uit de kleinere velden in ons land - de Nederlandse overheid tussen 1966 en 2022 in totaal 454 miljard euro hebben opgeleverd, gecorrigeerd voor inflatie. Zonder inflatiecorrectie gaat het om 294 miljard euro.
Als Nederland in de jaren 60 had gekozen voor de 'Noorse strategie' door alle inkomsten uit de gas- en oliewinning te stoppen in een investeringsfonds en dat te beleggen, in plaats van steeds te gebruiken voor overheidsuitgaven, dan had er begin dit jaar liefst 1.671 miljard euro in het fonds gezeten. Met daarbij de aantekening dat er al die jaren dan geen geld uit het fonds zou zijn gehaald.

536 miljard bij jaarlijks 4%

Noorwegen heeft de opbrengst van zijn gas en olie altijd in een zogeheten staatspensioenfonds gestopt. Dat geld is belegd en dat leverde tussen 1998 en 2022 gemiddeld 6,5 procent rendement op. De Noorse overheid kan jaarlijks een deel van het vermogen uit het fonds halen voor overheidsuitgaven.
Als Nederland dat ook had gedaan en jaarlijks 4 procent aan het fonds had onttrokken, dan had er begin dit jaar nog 536 miljard euro in het fonds gezeten. Oftewel 82 miljard euro méér dan de 454 miljard die de gasbaten de Nederlandse overheid nu hebben opgeleverd, zo becijferde de Rekenkamer. Over de periode 1966-2021 zou de Nederlandse overheid dan 388 miljard euro uit het fonds hebben gehaald.

Veilige obligaties

Uit het rapport van de Rekenkamer blijkt verder dat als de gasbaten waren belegd in relatief risicovrije beleggingen zoals kortlopende Nederlandse staatsobligaties, dat er dan begin dit jaar 951 miljard euro in het fonds had gezeten. In het geval er jaarlijks 4 procent uit het fonds was gehaald, had het saldo 337 miljard euro bedragen.
Bij beleggingen in langlopende Nederlandse staatsobligaties was het totaalvermogen begin dit jaar 1.273 miljard euro geweest. Als er dan jaarlijks 4 procent uit was gehaald voor overheidsuitgaven, had er nog altijd 427 miljard euro geresteerd, blijkt uit de berekeningen van de Algemene Rekenkamer.

Algemene uitgaven en infrastructuur

Nederland heeft de gasbaten uit Groningen en de andere velden altijd gebruikt voor algemene uitgaven op de Rijksbegroting, zoals uitkeringen, zorg en onderwijs. Tussen 1995 en 2010 ging een deel van de inkomsten - via het Fonds Economische Structuurversterking (FES) - naar grote infrastructuurprojecten als de Betuwelijn en de Hogesnelheidslijn.
De Algemene Rekenkamer benadrukt met zijn rapport geen oordeel te geven over de omgang met de aardgasbaten door de overheid. Ook is in de berekeningen niet het (maatschappelijk) rendement van overheidsuitgaven meegenomen.