Aardbevingsnieuws september 2022: openbare verhoren in volle gang

De gaskraan kon wél naar beneden, dat blijkt uit het verhoor van Henk Kamps oud-topambtenaar Jos de Groot.

De Groot wordt op 1 september gehoord en vertelt dat de recordhoeveelheid gas 'onderdeel was van het businessplan van Gasterra'. Uit zijn verhoor blijkt dat de schatkist van het Rijk de belangrijkste reden was om de gaswinning in 2014 niet te verlagen naar 40 miljard kuub, maar naar 42,5 miljard.

Ook oud-minister van Economische Zaken Maxime Verhagen wordt gehoord. Hij werd naar eigen zeggen nooit op de hoogte gebracht van het advies van de toezichthouder.

Een dag later is het woord aan GasTerra-topman Gertjan Lankhorst, die de ernst ook niet zag. 'Het was geen groot nieuws.'

Bij de winning in het recordjaar 2013, toen er 54 miljard kuub uit de grond kwam, was 27 miljard kuub ook voldoende geweest. Dat waren volgens strateeg en operationeel directeur Anton Broenink serieuze berekeningen. Met die berekeningen werd echter niets gedaan, er moest maximaal worden gewonnen. 'De minister wilde geen reductie van Groningen.'

'Waarom heeft de Tweede Kamer de inwoners van Groningen niet geholpen?', vraagt Jelle van der Knoop (oud-voorzitter Groninger Bodem Beweging) zich wanhopig af tijdens zijn verhoor. Hij wordt maandag 5 september gehoord.

Hij denkt niet dat de versterkingsoperatie nog goed komt. 'Er zijn in het verleden onherstelbare fouten gemaakt.'

Op maandag wordt ook oud-commissaris van de Koning Max van den Berg (PvdA) gehoord. Hij vroeg minister-president Mark Rutte de leiding te nemen in het oplossen van de problemen, maar dat gebeurde niet.

Een dag later is het woord aan oud-directeur van de NAM Gerald Schotman, die ontkent dat het bedrijf heeft geprobeerd om de kosten van de afhandeling van de bevingsschade te verminderen. Andere belangrijke zaken kon Schotman zich niet herinneren. Jan van Elk, hoofdonderzoeker van de NAM, zei eerder op de dag dat de NAM 'te passief' was toen er na Huizinge meer gas uit de bodem werd gehaald.

Op donderdag 8 september spreken topambtenaar Mark Dierikx en voormalig Shell-topman Dick Benschop in twee verschillende verhoren hetzelfde uit: 'De Groningers hadden mee moeten praten over de besluiten rondom gaswinning.' Dierikx speelde in zijn tijd onder minister Verhagen het advies van Staatstoezicht op de Mijnen (SodM) om minder gas te winnen, niet door naar de minister omdat 'die demissionair was'.

Benschop zag dit advies ook en volgens hem trok het SodM 'te snel vergaande conclusies'.

Op 9 september is het dan zo ver, de naam die al vele malen voorbijkwam: Henk Kamp komt aan het woord. Pas in 2015 kwam hij er, naar eigen zeggen, achter wat de reden was voor de hoge gaswinning in 2013. 'Daar had ik een rotgevoel over.'

Volgens de oud-minister had hij te weinig informatie om de hoge winning tegen te houden. 'Ik kon geen onderbouwd besluit nemen. Je weet niet wat de consequenties zijn als tijdens een koude winter vier, vijf, zes dagen de verwarming niet verwarmt.'

Er volgden veertien onderzoeken en de gaswinning ging, verhoogd, door. 'Ik was daar onaangenaam door verrast', zei voormalig minister van Financiën Jeroen Dijsselbloem (PvdA) daarover, tijdens zijn verhoor eerder op de dag.

Maar een jaar later komt de hogere winning wel door Dijsselbloem. Kamp wilde vasthouden aan de 40 miljard kuub, maar Dijsselbloem drong aan op meer. De PvdA'er geeft in zijn verhoor aan dat hij dat niet had moeten doen.

Voor de openbare verhoren een pauze van anderhalf week ingaan, staan er nog een aantal verhoren op de planning. Zoals voormalig geestelijke verzorger Melissa Dales. Volgens haar waren Groningers 'slachtoffer van systemisch kwaad'. Ze spreekt met gedupeerden: 'Het leven van Groningers speelt zich altijd af tegen de achtergrond van de bevingsproblematiek.'

Om mensen te helpen, werd het Centrum Veilig Wonen (CVW) opgericht. Oud-directielid Jan Emmo Hut vertelt dat de opgave die hen te wachten stond 'niet realistisch was'. De veranderende spelregels zorgden voor worstelingen, met de pauzeknop van toenmalig minister Eric Wiebes als klap op de vuurpijl.

De dag erna, op 13 september, is het woord aan oud-Tweede Kamerleden. Zowel Liesbeth van Tongeren (GroenLinks, 2010-2018) als Jan Vos (PvdA, 2012-2017) geven aan geen grip te hebben op de problemen in Groningen. Van Tongeren: 'Ik heb gefaald. De Tweede Kamer heeft gefaald.' Vos, die in zijn tijd als Kamerlid in de coalitie zat, geeft toe: Groningen was geen kabinetscrisis waard. 'Je maakt een bredere politieke afweging.'

Als laatste wordt deze dag oud-VVD-Kamerlid René Leegte gehoord. Een treingesprek van hem, waarin hij Groningse strategie zou bespreken, werd afgeluisterd door een actievoerder. Volgens Leegte werd het gesprek echter verkeerd geïnterpreteerd. Na de ophef stapte hij op als VVD-woordvoerder 'Groningen'. 'Mij als persoon belangrijker maken dan de inhoud, doet geen recht aan Groningen.'

Op de laatste dag voor de pauze was het woord aan Pieter Schulting, oud-voorzitter van de onafhankelijke Arbiter Bodembeweging. Hier konden gedupeerden tussen 2016 en 2020 terecht als het met de NAM niet lukte. De organisatie was voor de NAM een dusdanige irritatie, dat die weggewerkt werd. 'We zijn heel ver gekomen, maar werden wel gedwarsboomd door de NAM en het ministerie van Economische Zaken', aldus Schulting.

Oud-gedeputeerde William Moorlag (PvdA) geeft tijdens zijn verhoor aan soms somber over de toekomst te zijn. 'De straatwaarde van het gas dat nu nog in de grond is 1.000 miljard euro. Daar gaan hongerige ogen naar kijken.’

Naast de openbare verhoren gebeuren er genoeg andere aardbevingsgerelateerde zaken in de provincie. Terwijl de parlementaire enquête een pauze neemt, kijken we wat er in de provincie speelt.

Op 6 september wordt namelijk bekend dat Shell en ExxonMobil onderdelen van de NAM in de verkoop hebben gezet. Het gaat hier om kleine olie- en gasvelden, het Groningenveld en de ondergrondse opslagen in Norg en Grijpskerk worden niet verkocht.

Deze verkoop heeft volgens Vijlbrief geen invloed op de versterkingsoperatie in de provincie. De NAM heeft vier afzonderlijke bv's opgericht, om de taken aan over te dragen en dan te verkopen. Voor de overdracht is toestemming nodig van Vijlbrief, die dat alleen geeft als 'gewaarborgd is dat deze bv's financieel en technisch voldoende capabel blijven om de verplichtingen van de NAM onder de Mijnbouwwet na te kunnen komen'.

Uit berekeningen van Shell blijkt dat de gaswinning in Groningen 428 miljard euro heeft opgeleverd. Het overgrote merendeel hiervan, 363,7 miljard euro, ging naar de staat. 64 miljard euro was voor de NAM.

Diezelfde dag maakt het IMG bekend dat de minimale schadevergoeding voor iedereen vijfduizend euro wordt. Op deze manier hoopt het IMG de ongelijkheid in het bevingsgebied te verkleinen. Ook de al uitgekeerde schadevergoeding die onder die vijfduizend euro uitkwam, wordt aangevuld.

Een lokkertje, zo noemt de Groninger Bodem Beweging (GBB) het. De organisatie waarschuwt mensen voor de nadelen van de regeling. 'Gedupeerden, doorgaans geen schadedeskundigen, moeten vooraf goed kunnen inschatten of de schade voor maximaal vijfduizend euro kan worden gerepareerd', aldus Merel Jonkheid van de GBB.

Uithuizen is deze maand meerdere keren het epicentrum van bevingen. Op 9 september vindt een aardbeving met de kracht van 2.3 op de schaal van Richter plaats. 'Het is natuurlijk verschrikkelijk, al die aardbevingen. Het gaat maar door en het gaat maar door...', zegt Janny Hofman, die aan het werk was in Uithuizermeeden.

In de middag van 24 september is het opnieuw raak, met het epicentrum in Uithuizermeeden. Die beving is sterker, namelijk 2.7 op de schaal van Richter. Een uur later volgt een naschok in Uithuizen van 1.7.

Na de laatste twee bevingen kwamen zeker achthonderd schademeldingen binnen en door bevingsschade is de Scapino in het dorp deels afgesloten.

Burgemeester Henk Jan Bolding van Het Hogeland wil naar aanleiding van de bevingen een bijeenkomst organiseren voor zijn inwoners. 'Ik wil van de instanties weten wat voor kennis zij hebben over wat zich voltrekt in de diepe aardbodem.'

In navolging op de actie van Boelo ten Have en Annemarie Nijhoff, kleuren Groninger monumenten en andere gebouwen roze tijdens de Open Monumentendagen. Het is een onderdeel van de actiemaand, die al sinds 16 augustus gaande is, om meer aandacht te vragen voor de situatie in het bevingsgebied.

Die actiemaand eindigde op 16 september op de Grote Markt. De initiatiefnemers, de GBB, het Groninger Gasberaad, SP-Kamerlid Sandra Beckerman en Chris Garrit, hebben een pakket met zeven eisen neergelegd. 'Den Haag hoeft alleen maar te tekenen bij het kruisje', aldus Beckerman.

De stikstoffabriek die bij Zuidbroek gebouwd wordt, is opnieuw vertraagd. Vijlbrief geeft wel aan dat het geen invloed heeft op de gaswinning. 'Er is onvoldoende vaart gemaakt', zegt Gasunie-woordvoerder Marie-Lou Gregoire.

Op 21 september maakt Bas Kortmann bekend per 14 februari te stoppen als bestuursvoorzitter bij het IMG. Hij geeft aan toe te zijn aan rustiger vaarwater, 'niet alleen ik, maar ook mijn echtgenote'.

Terug naar de openbare verhoren, want die zijn op 26 september weer van start gegaan. Frouke Postma-Doornbos is de eerste die aan het woord komt, ze heeft gevochten voor haar woning, 'maar ik had voor mijn kind moeten knokken'. Ze had het idee dat alles keer op keer bevochten moest worden. 'Ik ben een Nederlands staatsburger. Ik heb er recht op dat de overheid mij beschermt.'

Ook oud-gedeputeerde Eelco Eikenaar (SP) moest vechten voor de provincie. 'Argumenten telden niet', vertelt hij tijdens zijn verhoor. Als de commissie vraagt of het provinciebestuur voldoende kon doen om op te komen voor Groningen, antwoordt Eikenaar geëmotioneerd 'nee'.

Oud-toezichthouder Harry van der Meijden, die op 27 september wordt gehoord, voerde een 'sluimerende oorlog met het ministerie', en ook over de NAM heeft hij weinig goeds te zeggen. Volgens hem ging de NAM met een Tipp-Ex-kwast door rapporten.

Een dag later is het woord aan Hans Alders, oud-commissaris van de Koningin in Groningen en de eerste Nationaal Coördinator Groningen. 'Ik had het idee: we worden belazerd', zegt hij. 'Alles wordt gebruikt om de versterking te vertragen, het klein te krijgen. Op een gegeven moment zei ik: ik ben er helemaal zat van. Dit is niet te doen. Het gaat over mensen hun huis, hun thuis. Verdomme nog aan toe, wat gebeurt hier?'

Alders wilde een gebiedsgerichte aanpak, maar van de NAM en het ministerie moest hij zich eerst focussen op de meest onveilige huizen. 'Een logisch idee, maar onuitvoerbaar.'

Bas Kortmann van de IMG had niet voldoende bevoegdheden om de problemen op te lossen, zo verklaart hij tijdens zijn verhoor. Wel geeft hij aan dat 288.000 van de 312.000 schademeldingen zijn afgewikkeld, 'dat is een prestatie die er niet om liegt.'

Na hem is het woord aan oud-NCG-directeur Peter Spijkerman. Als hem wordt gevraagd of alle panden in 2028 versterkt zijn, moet hij van ongemak lachen. 'Als de gaswinning niet omhoog gaat, dan acht ik die kans substantieel'.

Als eerste zittende minister werd Kajsa Ollongren op 30 september gehoord. Zij was als minister van Binnenlandse Zaken een tijd verantwoordelijk voor de gaswinning. ‘Het was beter geweest als we meer zicht hadden op de consequenties voor de versterking. Dat hadden we toen niet’, vertelde ze.

Zij noemt het doel om de versterking in 2028 afgerond te hebben, realistisch. Ze heeft de operatie naar eigen zeggen niet onderschat, 'we wisten dat het een grote opgave zou worden'.

- Koning praat in Middelstum met gedupeerden van aardbevingen (1 september)
- Susan Top geschokt door enquête-onthulling: 'Ik verslikte me wel even in de koffie' (1 september)
- Annemarie Heite aan de slag bij Nationaal Coördinator Groningen (4 september)
- Eurocommissaris: Nederland kan ook Groningen niet negeren als energie-optie (5 september)
- Hoogleraar over verkoop NAM: 'Eén miljard lijkt heel veel, maar dat is niet zo' (6 september)
- Van troosteloos naar levend monument: Plaats Melkema heropend voor 'iedereen in het dorp' (8 september)
- Tekenares legt openbare verhoren op bijzondere manier vast (13 september)
- Uniek kijkje achter de schermen bij de parlementaire enquête gaswinning (16 september)
- Voorzitter enquêtecommissie bezoekt basisschool in 't Zandt: 'Het maakt echt indruk' (16 september)
- Zwaarst mogelijke aardbeving in Groningen niet 7.2 maar 6.5 op schaal van Richter (20 september)
- Groningen voor achtste keer genoemd in Troonrede, ook asielproblematiek komt voorbij (20 september)
- ONE-Dyas steekt 500 miljoen in gasveld ten noorden van Schiermonnikoog (27 september)
- Staatssecretaris Vijlbrief hint op 'lossere' aanpak bevingsschade (29 september)

- 9 september - 02:39 uur - Uithuizen - 2.3
- 18 september - 06:10 uur - Uithuizen - 0.8
- 19 september - 10:03 uur - Uithuizen - 0.7
- 19 september - 21:38 uur - 't Zandt - 0.8
- 22 september - 06:07 uur - Tjuchem - 1.1
- 24 september - 12:20 uur - Uithuizermeeden - 2.8
- 24 september - 13:37 uur - Uithuizen - 1.7