Vervolging NAM was keerpunt voor ExxonMobil: ‘Dit was shockerend’

‘Dit was een shockerende mededeling van het Hof’, zei Exxon-baas Rolf de Jong vrijdag tegen de parlementaire enquêtecommissie. ‘Bij de NAM werken mensen met de beste bedoelingen, zo konden we echt niet verder.’

Volgens de Hoge Raad heeft de NAM zich schuldig gemaakt aan het opzettelijk beschadigen van woningen door gaswinning. De Jong laat de hoogste baas van het bedrijf uit Amerika in gesprek gaan met premier Mark Rutte. Ook Shell-topman Ben van Beurden is bij dat gesprek aanwezig. Ze willen voorkomen dat hun personeel daadwerkelijk strafrechtelijk wordt vervolgd.

De uitkomst van het topoverleg: niet de oliebedrijven bepalen hoeveel gas er wordt gewonnen, maar de overheid. Door die winningsplicht is de NAM niet meer strafrechtelijk aansprakelijk. De Jong bevestigde dat het voor de topman van ExxonMobil een ‘dealbreaker’ was. Als het niet zou lukken, zou zijn bedrijf helemaal stoppen met de gaswinning in Groningen. ‘Met alle dramatische gevolgen van dien.’

Uit zijn verhoor wordt duidelijk hoe groot de invloed is van de oliebedrijven op het kabinet. Als het Staatstoezicht op de Mijnen na de zware beving bij Huizinge adviseert te winning te verlagen, gebeurt dat niet. Bij Exxon wordt intern gejubeld en gesproken van ‘geslaagde beïnvloeding’.

De Jong is er niet van onder de indruk. ‘Ik snap best dat uw wenkbrauwen fronsen als u zo’n mail heeft. Ik ben er zelf niet zo van verschoten. Je zit met elkaar in zo’n gasgebouw, er vindt beïnvloeding over en weer plaats.’

Die jubelstemming verdwijnt als een paar jaar later definitief duidelijk wordt dat de gaskraan in Groningen dicht gaat. In Groningen gaan kortstondig de vlaggen uit. ‘Iedereen was verbaasd en euforisch’, herinnert commissaris van de Koning René Paas zich tijdens zijn verhoor. ‘Niemand had het flauwste benul dat dit zou kunnen gebeuren. Hij noemt het een kolossaal besluit, want er bleef voor een vermogen aan gas in de grond.

De blijheid slaat snel om in boosheid als blijkt dat dit besluit gepaard gaat met het stilleggen van de versterking. ‘De euforie duurde een dag’, zegt Paas. ‘Dit betekende dat meer dan 3000 gezinnen die onzekerheid langer zagen duren.’

De provincie en gemeenten vinden het onaanvaardbaar. De helft van de mensen krijgt uiteindelijk toch duidelijkheid, maar niet zonder dat de provincie zelf mee moet betalen. ‘Eigenlijk heb ik er nog altijd last van dat we dat hebben laten gebeuren, maar de bewoners konden zo wel verder.’

Paas roept het Rijk daarom op om gedupeerden zekerheid te geven en de risico’s over te nemen. ‘De inflatie, de gestegen bouwkosten: al die risico’s liggen bij inwoners die er niet voor hebben gekozen dat de aarde onder hun woning ging schudden.’

Hij wil ook dat er meer geld naar Groningen gaat. De aardgasbaten waren meer dan 400 miljard euro, een fractie daarvan is in Noord-Nederland terecht gekomen. ‘Kunnen we kijken of we tikje royaler kunnen zijn naar grootscheeps investeren in een provincie die de ambitie heeft om voor Nederland veel te betekenen, maar die Nederland op dit moment ook echt nodig heeft en in de recente geschiedenis door de Staat der Nederlanden is mishandeld.’