Wiebes: ‘Veiligheid heeft gewonnen van de euro’s’

Eric Wiebes, voormalig minister van Economische Zaken en Klimaat (2017-2021)
Eric Wiebes, voormalig minister van Economische Zaken en Klimaat (2017-2021) © Robin van Lonkhuijsen/ANP
Voormalig minister Eric Wiebes deed wat velen lange tijd onmogelijk achtten: hij besloot te stoppen met de gaswinning in Groningen. Toen hij begon als minister had hij snel door dat de jarenlange veiligheidsbeloftes niet werden waargemaakt. Door te stoppen met de gaswinning moest daar verandering in komen. ‘De veiligheid won het van de euro’s.’
Enigszins beduusd concludeert Wiebes dat zijn voorganger Henk Kamp een stuurloos schip had achtergelaten. Slechts drie fte was op het departement bezig met de bovengrondse problemen in Groningen. De NAM was in de praktijk de baas, in de ogen van Wiebes . Bovendien had zijn ministerie van Economische Zaken geen vertrouwen vanuit de regio. ‘Dus ik zat niet alleen níet aan de knoppen, maar ik deed er volstrekt niet meer toe.’

Onbenullig bestuur

Aan zijn eigen eettafel komt hij al studerend op de stukken tot de conclusie: de versterkingsoperatie is onhaalbaar. Wiebes wil het ‘rücksichtslos’ anders doen. De zware beving van Zeerijp in 2018 geeft hem het laatste zetje: de gaskraan moet voor 2030 dicht. ‘Het was klinkklare logica, ik zag geen andere mogelijkheid.’ Want als het niet lukt om Groningen veilig te krijgen door te versterken, dan moet de oorzaak maar worden weggenomen: de gaswinning. Doorgaan zou ‘onbenullig bestuur’ zijn.
Hij moet in stilte werken aan zijn historische besluit. Oliebedrijven Shell en ExxonMobil, regiobestuurders en zelfs een deel van het kabinet wordt pas op het laatst op de hoogte gebracht. In aanloop naar het besluit om de winning te stoppen, bespreekt Wiebes het plan alleen in kleine kring: zijn ambtelijke top, de minister-president en de minister van Financiën. Uit angst dat het plan zou uitlekken.

Dit ging geld kosten

‘De minister-president ondersteunde het idee, want hij vond dat we het moesten oplossen. En hij had met mij ook wel onconventionele oplossingen verwacht, denk ik. En Hoekstra was ook ondersteunend.’ Toch verklaarde een van Wiebes’ topambtenaren eerder dat de minister ‘terecht het besef’ had dat alleen een verhaal over de veiligheid van Groningers ‘niet genoeg’ was. De ministerraad, ‘met de minister van Financiën voorop’, moest over de streep worden getrokken.
Potverdikkeme, dit kan toch niet. Dat je je leven opoffert voor je dochter
Eric Wiebes
Maar Wiebes probeert dat in zijn verhoor te nuanceren. ‘Elke variant om de gaswinning te verminderen kost altijd geld’, zegt hij. ‘Iedereen had verdomde goed door dat het geld ging kosten. Maar de veiligheid heeft het wel gewonnen van de financiën. Dat spreekt voor dit kabinet.’
Wiebes kreeg het zichtbaar even te kwaad als hij zijn bezoek aan een vrouw beschrijft die hem de schade in een logeerkamer in haar woning liet zien. Ze vertelt hem dat zij in het logeerbed slaapt als haar dochter blijft overnachten, zodat die in haar bed kan slapen, waar het veiliger is. ‘Sjeetje, dit kunnen we toch echt niet langer maken. Potverdikkeme. Dit kan toch niet, dat je je leven opoffert voor je dochter’, zegt hij om zijn betoog over veiligheid te onderstrepen.

Veiligheid op één

Stoppen met de gaswinning zou een kleinere versterkingsoperatie kunnen betekenen. Dat zou een financiële meevallers zijn. Maar voormalig minister Wopke Hoekstra van Financiën vindt het ‘belangrijk om te zeggen’ dat er op ‘geen enkel moment’ een koppeling gemaakt tussen het stopzetten van de gaswinning en de versterkingsoperatie. Maar, voegt hij toe: ‘Het was wel een verwachting dat als je zo snel stopt, dat het ook zorgt voor minder bevingen en uiteindelijk minder versterking.’
Op zijn ministerie hamert hij naar eigen zeggen op de volgende volgorde: ‘Veiligheid staat op plaats één. Daarna komt leveringszekerheid, en daarna pas financiën.’

Tekort geschoten

Hoekstra werd verhoord omdat hij in het kabinet Rutte III over de Rijksfinanciën ging. Hij maakte zich onder meer boos over de hoge proceskosten die bij de schadeafhandeling en versterking komen kijken. Hij noemt het ‘verschrikkelijk’ dat soms 50 cent per uitgegeven euro opgaat aan bureaucratie. ‘Het is tenenkrommend dat zoveel belastinggeld niet bij de mensen terechtkomt.’
De oud-puutholder ziet hoe heel Nederland jarenlang voor miljarden heeft geprofiteerd van de gaswinning, maar dat het vervolgens veel te lang duurde voordat ingezien werd hoe groot de schade was en welke gevolgen die had voor de inwoners. ‘Wij zijn tekortgeschoten. We zijn niet in staat om adequaat een relatief basale opgave in goede banen te leiden. Dat is buitengewoon pijnlijk en hoogst ongelukkig.’
Wopke Hoekstra tijdens zijn verhoor
Wopke Hoekstra tijdens zijn verhoor © Mario Miskovic / RTV Noord