Waarom miljoenen ansichtkaarten nog jarenlang blijven herinneren aan 'Mijnheer Wal' uit Winschoten

Hennie Wal
Hennie Wal © Stichting Oud Winschoten
Na vakanties stond de ‘bozzem’ er vroeger altijd mee vol: prentbriefkaarten zoals ‘Groeten uit Termunterzijl’, inclusief foto's van het haventje en de sluis, of 'Groeten uit mooi Drenthe’ met foto's van Bartje, een bloeiende heide en hunebedden.
Je kon er bijna donder op zeggen dat zo'n kaartje in Winschoten was bedacht, gefotografeerd en gemaakt. De man achter de ansichtkaartjes met de vakantiegroet was Hennie Wal. In Winschoten stond hij bekend als Mijnheer Wal vanwege zijn flamboyante verschijning.
Wal heeft tussen de jaren veertig en eind jaren tachtig van de vorige eeuw miljoenen - veelal zelf gefotografeerde - ansichtkaarten uitgebracht. Niet alleen vakantiekaarten, maar ook kaarten van stads- en dorpsgezichten, bijzondere gebeurtenissen en artiesten.
Dit is het verhaal van Hennie Wal, de ansichtkaartenman uit Winschoten die een bewogen leven kende.
Een ansicht uit 1970 van Winschoten, een van de tienduizenden ansichtkaarten van Hennie Wal
Een ansicht uit 1970 van Winschoten, een van de tienduizenden ansichtkaarten van Hennie Wal © Hennie Wal

Sigarenmagazijn Breurken

Hennie Wal werd in 1915 geboren als zoon van een molenaar uit Schildwolde. Vader verdiende later de kost als machinist op strokartonfabriek De Toekomst, op de grens van Midwolda en Scheemda.
Als tiener ging de jonge Hennie aan de slag als jongste bediende in sigarenmagazijn Breurken in Winschoten. Op de fiets legde hij dagelijks tientallen kilometers af door stad en polders om de bestellingen bij de mensen thuis af te leveren.
Een jonge Hennie Wal
Een jonge Hennie Wal © Ineke Jager-Wal
Vlak voor de oorlog kreeg Hennie op zijn 24e de infectieziekte tuberculose en was hij bijna een jaar uit de roulatie. Amper een maand nadat de Tweede Wereldoorlog was uitgebroken en Winschoten was bezet door de Duitsers, begint hij in de binnenstad een groothandel in rookartikelen, kappersbenodigdheden en galanterieën.
Eerst in de Blijhamsterstraat en later in een veel groter pand aan de Boschstraat - later Bosstraat. In 1942 trouwt hij met Liny Glazenburg met wie hij uiteindelijk drie dochters krijgt: Hillie, Ria en Ineke.
Een verhuisbericht dat Hennie Wal in 1945 naar buiten bracht
Een verhuisbericht dat Hennie Wal in 1945 naar buiten bracht © Ineke Jager-Wal

Granaat

Aan het eind van de oorlog worden Wal en zijn vrouw bij de schoonfamilie aan de rand van Winschoten getroffen door een granaat. Over en weer wordt er flink geschoten door de Duitsers en de bevrijders. Uit vrees voor een inslag kruipen ze de kelder in.
Op dat moment komt hun vrees uit en wordt het huis van de Glazenburgs hard getroffen. Schoonvader Glazenburg overleeft de granaatinslag niet, de rest van de familie komt wonderwel met de schrik vrij.
Maar door die vreselijke oorlog ontdekt Wal wel een gat in de markt. Hij verkoopt op dat moment alles wat los en vast zit. Vloeipapier, aanstekers, scheermesjes en klaverbloesem. Totdat de koopman de ansichtkaarten ontdekt.

Joodse Winschoters

De Joodse bevolking in Winschoten, overwegend middenstanders, mag niks meer van de Duitse bezetters. Steeds meer Joodse Winschoters worden naarmate de oorlog vordert afgevoerd naar Westerbork en later naar concentratiekampen. Slechts een handvol van de circa vijfhonderd Winschoter Joden overleeft de Duitse gruwelijkheden.
Wal heeft als hobby fotograferen, wat hij al in de oorlog doet. Als de handel weer opbloeit, doorkruisen vertegenwoordigers van Wals groothandel het hele land. Er is steeds vraag naar kaartjes. Het wekt meteen de interesse van de fotograferende handelsman uit Winschoten.
De Venne in Winschoten in 1960 met verkeerslichten
De Venne in Winschoten in 1960 met verkeerslichten © Stichting Oud Winschoten
Dagelijks trekt Wal er met zijn rolleiflex op uit om foto’s te maken van het kerkje in Nieuweschans, d’Olle Grieze (Stad) en Olle Witte (Winschoten), de bossen bij Sellingen of het Omsnijdingskanaal (‘t Kolkje) in Winschoten en nog ontelbare andere stads- of dorpsgezichten.

200.000 kaartjes

In een donkere kamer op de zolder aan de Bosstraat ontwikkelt hij de foto’s allemaal zelf. Daarna stuurt hij ze naar de ateliers om er ansichtkaarten van te laten maken. ‘Kerken en natuur. Die doen het 't beste’, zo laat hij in de krant optekenen welke afbeeldingen het meest van de hand gaan.
De ansichtkaarten gaan als warme broodjes over de toonbank. Wal breidt zijn gebied steeds verder uit. Op zijn top verkoopt hij, zoals hij zelf in het Nieuwsblad van het Noorden vertelt, meer dan 200.000 kaartjes per jaar. Alleen al in Winschoten bedraagt het aantal ansichten zo’n dertigduizend per jaar.
Het pakhuis stond in lichterlaaie
Het pakhuis stond in lichterlaaie © Ineke Jager-Wal
Maar dan slaat het noodlot toe. Op 18 maart 1969 vliegt de groothandel annex pakhuis aan de Bosstraat in brand. Door de vele brandbare stoffen staat het pand in een mum van tijd in lichterlaaie. Alles gaat verloren, inclusief duizenden foto’s en negatieven van de zelf gefotografeerde dorps- en stadsgezichten. De oorzaak van de brand is onduidelijk, waardoor de verzekering niet meteen uitkeert.
Nieuwe dingen vond hij prachtig, maar verkopen nog mooier
Ineke Jager-Wal
Volgens Wals jongste dochter, Ineke Jager-Wal, die als klein meisje vaak met haar vader meeging op zakenreis, een van de zwartste periodes in zijn leven. ‘Het was een tijd van grote onzekerheid, zonder inkomsten uit de groothandel. Het heeft jaren geduurd. Ik kon toen ook niet gaan studeren, want daar was gewoon geen geld voor. De ansichtkaarten hebben ons uiteindelijk financieel gered.’
In haar huis aan het Oosteinde in Blijham heeft Ineke dozen vol met foto’s, kaarten, krantenknipsels en herinneringen van haar vader Hennie.

Perzische tapijten

‘Mijn vader was een echte handelaar. Zo kregen we als een van de eersten een televisie. Die stond er nog maar net of-ie was alweer verkocht. Maar dat deed hij ook met wasmachines en centrifuges. Nieuwe dingen vond hij prachtig, maar verkopen nog mooier.’
Zo begon Wal ook met de productie van papierlijm met de illustere naam Buldog Kleefpasta. Op het wit-rode potje van Buldogs kleefpasta stond geproduceerd in Lijmfabriek Winschoten. De lijmfabriek was een grote wasketel in de garage aan de Bosstraat, waarin Wal zelf de lijm produceerde en zijn dochters de potjes vulden.
Een potje Buldog Lijm, zoals Hennie Wal ze vroeger produceerde
Een potje Buldog Lijm, zoals Hennie Wal ze vroeger produceerde © Ineke Jager-Wal
Ook start hij met de verkoop van Perzische tapijten. Die zijn eind jaren zestig en in de jaren zeventig mateloos populair in Nederlandse huiskamers. ‘Bij zijn vele bezoeken aan Amsterdam is hij waarschijnlijk in contact gekomen met Ali Behnia, die de tapijten naar Nederland haalde. En zo kreeg Behnia ook een filiaal in Winschoten, bij ons onder dak’, vertelt Ineke.
Door zijn uitstraling en voorkomen, zijn connecties en het maken van foto’s van artiesten, kwamen ook veel bekende Nederlanders bij de familie Wal over de vloer. Joop Swiebertje Doderer, de wereldberoemde harpiste Rosa Spier, maar ook moppentapper Max Tailleur: ze kwamen allemaal op bezoek in Winschoten.

Prins Bernhard

‘Mijn vader kende Prins Bernhard (senior, red.) ook. Die kende hij via zijn voorliefde voor auto’s. Vader reed rally’s, maar racete ook op Le Mans en de Nürburgring. Mijn moeder ging nooit mee, maar één keertje wel, naar de Nürburgring. Toen stapte ze bij hem in de raceauto. Mijn vader ging zo hard, dat hij met twee wielen op de vangrail belandde. Op de andere twee wielen reed hij gewoon door. Mijn moeder had geen verstand van autoracen. Die dacht dat dat erbij hoorde’.
Hennie Wal en en zijn vrouw Liny
Hennie Wal en en zijn vrouw Liny © Ineke Jager-Wal
Als de kwestie met de verzekering over de brand is geregeld en het pand aan de Bosstraat wordt herbouwd, gaat Wal nog jaren door met de verkoop van Perzische tapijten. Ook de uitgifte van ansichtkaarten houdt Wal nog decennialang vol. In 1985 stopt hij met het maken van nieuwe foto's en ansichtkaarten. Hij hoopt dan dat iemand zijn werk overneemt.
‘Een opvolger moet wel de nodige contanten hebben, want het vergt een investering van honderdduizenden guldens en je moet zeker beschikken over een fotografisch talent.’ Maar zover kwam het niet. Tot aan zijn dood blijft Wal in eigen beheer de kaarten verkopen. Een opvolger diende zich nooit aan.

Betaal me later maar terug

Dochter Ineke vindt dat haar vader nooit de waardering heeft gekregen die hij verdiende. ‘Vader was niet alleen een handelaar in alles en een fotograaf, maar ook een man met een groot hart.’
Zo organiseerde hij de jaarlijkse, gratis busreisjes voor ouderen, was hij betrokken bij Oranjefeesten, was hij voorzitter van de ondernemersvereniging en speelde hij letterlijk en soms ook figuurlijk voor Sinterklaas. Zo weet Ineke zich een situatie te herinneren waarbij haar vader een wildvreemde man tegenkwam, die een 'schier pak' wilde kopen, maar dat niet kon betalen.
Vader was een goedgelovige gentleman
Ineke Jager-Wal
‘Dat was bij kledingzaak Roben tegenover ons, die hield uitverkoop. Mensen konden dan soms letterlijk voor een appel en een ei of een of voor een bult losse centen kleren kopen. 's Morgens vroeg stond er al een lange rij voor de winkel. Mijn vader liep erlangs en hoorde een man zeggen dat hij een pak nodig had voor het huwelijk van zijn dochter', herinnert Ineke zich.
'Mijn vader vroeg aan hem: 'Welke dan?' De man wees er eentje aan, maar die was niet in de uitverkoop. Maar mijn vader trok spontaan zijn portemonnee, betaalde het pak en zei tegen de man die hij niet kende: 'Betaal me later maar terug, als dat kan.' De wildvreemde kwam een poosje later het geld terugbrengen bij ons huis aan de Bosstraat. Vader was een goedgelovige gentleman.’
Het gezin Wal vlnr:  Hillie, Liny, Ria, Hennie en baby Ineke.
Het gezin Wal vlnr: Hillie, Liny, Ria, Hennie en baby Ineke. © Eigen foto/ Ineke Jager-Wal

Tragisch einde

Het leven van Hennie Wal kent een tragisch einde. Op 13 november 1993 wil hij het Nieuwsblad van het Noorden naar kennissen aan de Schönfeldsingel brengen, met wie hij de krant deelt. Bij het oversteken wordt hij geschept door een auto en overlijdt hij op 77-jarige leeftijd aan de gevolgen van het ongeval.
Maar de ansichtkaarten van Wal duiken tientallen jaren later nog steeds op in archieven, op hobbybeurzen, bij historische verenigingen en op het internet. Waarschijnlijk hebben we allemaal weleens een kaart van Wal verstuurd, gekregen of gezien. Ze zijn stuk voor stuk een erfenis van een flamboyante Groninger met handelsbloed en fotografisch talent, maar vooral van een goed mens.
Met dank aan Ineke Jager-Wal, John Ruibing van stichting Oud-Winschoten en Wiebe Klijnstra