Manchetknopen zetten 16-jarige Eva op spoor van gedeporteerde Joodse familie

Twee manchetknopen in de vitrinekast. Eva weet niet anders dan dat ze bij hen in huis horen. ‘Ik had er nooit echt aandacht aan gegeven. Maar tijdens corona deden we niet zoveel en ik vond ze wel interessant.’

Ze vraagt haar vader en oma naar de manchetknopen: ‘Van wie zijn ze? Waarom liggen ze in een vitrine? Hoe komen ze eigenlijk in de familie?’ Uiteindelijk maakt ze van haar zoektocht ook haar profielwerkstuk om haar havo af te sluiten op het Gomarus College in Stad.

De twee manchetknopen moesten van ene Mozes Aptroot zijn geweest, een Joodse kleermaker uit Stad, weet oma te vertellen. Eva’s overgrootvader Jan van Dam, heeft ze in de oorlog van Mozes gekregen als bedankje.

‘Mijn overgrootopa heeft Mozes Aptroot een onderduikplaats aangeboden’, weet Eva nu. ‘Want Mozes had een oproep gekregen van de Duitsers. Maar hij dacht dat hij wel terug zou komen, en alleen te werk zou worden gesteld. Als dank voor het aanbod schenkt hij de manchetknopen.’

Maar veel meer weet oma er niet van. Overgrootopa Jan van Dam laat na de oorlog weinig los over die jaren. Eva wil er meer van weten en begint met speuren. Ze doet stamboomonderzoek en zoekt documenten.

Ze stuit op een brief van Jan van Dam. Die heeft hij geschreven omdat hij dertig jaar na de oorlog informatie moet aanleveren voor zijn oorlogspensioen. ‘In die brief stond heel veel informatie. Het bleef maar komen’, vertelt Eva.

Van Dam zat in het verzet. ‘Hij schreef hoe hij in het bonnencircuit zat, hoe hij werd opgepakt, afgevoerd naar Fürstenau en hoe lang hij heeft vastgezeten’, vertelt Eva. En hij biedt de Joodse kleermaker dus een onderduikplek. Maar Van Dam is bescheiden over zijn verzetsdaden. Hij schrijft dat hij ‘niets bijzonders’ heeft gedaan.

Eva gaat op zoek naar de familie van de omgebrachte Mozes Aptroot. ‘Maar al zijn kinderen zijn ook allemaal vermoord. Dat vond ik heel heftig om te leren: dat er gewoon kinderen van een jaar werden vermoord in de kampen. Dat is te afschuwelijk voor woorden, dan besef je hoe gruwelijk dat was.’

Door het stamboomonderzoek vindt Eva een broer van Mozes. Die broer heeft kinderen. ‘Ik heb het allemaal helemaal uitgezocht. Ik vond een meneer die nu ergens een burgemeester is en nog iemand.’

Op internet speurt ze naar contactgegevens. ‘Die burgemeester heb ik een mail gestuurd maar die heeft nooit gereageerd. En de ander woonde volgens Facebook in de buurt.’ Ze stuurt deze Mark Aptroot een berichtje.

‘Dat was spannend, je zit telkens af te wachten: wanneer komt het antwoord. Is hij het echt? Het was heel fijn toen bleek dat hij de goede was, want het werd steeds moeilijker om mensen te vinden.’

Mark Aptroot reageert enthousiast en gaat zelf ook zoeken naar zijn familiegeschiedenis. ‘Ik wist niet zeker of ik familie was, maar er zijn niet zoveel Aptroot’s in Nederland dus ik ging er vanuit dat als iemand deze achternaam heeft dat het wel familie is.’

Mark komt erachter dat zijn overgrootvader een broer is van Mozes, de gever van de manchetknopen. ‘Er was dus toch een relatie, dat was wel opmerkelijk om te ontdekken.’

De familie van Eva biedt Mark Aptroot de manchetknopen aan. Maar hij wil ze niet hebben. ‘Ik vind het wel mooi dat ze bij hun in de familie blijven. Dan kan Eva ze misschien ook ooit aan haar kinderen laten zien en het verhaal vertellen. Want dat vind ik toch het belangrijkste: het verhaal. Ik vind het heel bijzonder dat ik zo wat leer over mijn familie.’

Samen met haar vader maakt Eva van haar profielwerkstuk ook een boekje. In het Joodse schooltje in het centrum van Leek overhandigt Eva het boek aan Mark Aptroot. ‘Dit is het einde van een hele lange zoektocht.’

Komende week levert Eva haar profielwerkstuk in op school en moet ze er een presentatie over geven. Of dat een voldoende wordt? ‘Daar ga ik toch wel vanuit ja’, zegt ze lachend.