Oud-NSB'er Jacob Luitjens, de ‘Schrik van Roden’, overleden (update)

Sinds de jaren tachtig was Luitjens één van de meest besproken oud-NSB’ers van Nederland. Enerzijds als symbool 'van alles wat fout was in de oorlog', anderzijds als 'kleine vis' die onterecht de aandacht van een belangrijke nazi kreeg, en daar zijn leven lang door achtervolgd werd. Zijn dood markeert het einde van een tijdperk, schrijft Trouw.

Luitjens groeide op in Roden, in een nationaalsocialistisch gezin. Hij studeerde rechten aan de Rijksuniversiteit Groningen en meldde zich in 1941 aan bij de SS, waar hij wegens een gebrekkige hand werd afgewezen. Voor de plaatselijke NSB deed hij administratieve taken en plakte hij propagandaposters.

In 1944 sloot hij zich aan bij de Landwacht, waarvoor hij razzia's uitvoerde. Hij spoorde onderduikers en verzetsstrijders op, arresteerde en ondervroeg hen, en liet hen martelen. Luitjens was verder betrokken bij twee moorden: op een verzetsstrijder en op een Duitse soldaat die was gedeserteerd. Luitjens was gevreesd in heel Noord-Nederland en hield daar zijn latere bijnaam 'De Schrik van Roden' aan over.

Toen Roden in 1945 werd bevrijd, gaf Luitjens zich over. Hij werd vastgezet in Kamp Westerbork, maar wist te ontsnappen naar Duitsland en later Paraguay. In 1948 werd hij bij verstek tot levenslang veroordeeld.

Later emigreerde hij naar Canada, waar hij in 1982 door journalist Jack Kooistra werd opgespoord. Na een langdurige rechtszaak werd hij in 1992 uitgeleverd aan Nederland. Daar zat hij vast in het Huis van Bewaring in de stad Groningen. In 1995 kwam hij op 75-jarige leeftijd vrij. De laatste jaren van zijn leven woonde hij in Lemmer.

Sinds vorig jaar is Luitjens ook bekend vanwege een podcast over hem die werd gemaakt door Trouw-journalist Maarten van Gestel. Voor zijn podcast De Schrik van Roden sprak hij met de oorlogsmisdadiger.

'Het werd een complex gesprek. Luitjens stond deels nog achter de idealen van de NSB. Maar aan de andere kant zei hij het ook erg te vinden wat er met de Joden was gebeurd', vertelt Van Gestel op Radio Noord. Duidelijk afstand nemen van zijn verleden deed hij niet. 'Dat bleef een beetje in het midden', constateert de podcastmaker. 'Luitjens zei niet: wat ik deed, was echt verkeerd.'

Verder maakte de oud-NSB'er op hem de indruk van 'een lieve, oude man, zoals meerdere mensen boven de 100 jaar vaak zijn. Fragiel en vriendelijk, maar ook heel scherp.'

Van Gestel vervolgt: 'De podcast en zijn verhaal zetten je aan het denken: wanneer ben je genoeg gestraft? In het geval van Luitjens denk ik dat in 1995, toen hij vrijkwam, het genoeg had moeten zijn. Maar in zijn laatste jaren waren er nog dorpsgenoten die niet met 'm wilde praten vanwege zijn oorlogsverleden.'

Sinds het uitbrengen van de podcast zijn er meer mensen die compassie voor Luitjens voelden, ziet Van Gestel. 'In de laatste momenten van z'n leven heeft hij alles wat kunnen afronden, denk ik.'