Braziliaanse voetballegende Pelé speelde in Groningen: 'We liepen met hem door de Oosterstraat'

Niet alleen foto's vertellen het verhaal over die wedstrijd. Het feit dat Pelé ooit een paar dagen in Groningen was zit in het geheugen gegrift bij sportjournalist Dick Heuvelman. Hij bewaart warme herinneringen aan het bezoek van Pelé. 'Ik was toen dertien jaar, zoiets vergeet je nooit weer.'

Terug naar 1959. Waarom brengt Pelé met zijn club een bezoek aan Groningen? Dat heeft te maken met een Groningse scheidsrechter: Klaas Schipper. De geboren Delfzijlster krijgt van de KNVB een afscheidswedstrijd cadeau. De boekhouder van beroep floot tussen 1935 en 1959 en was actief als grensrechter op de Olympische Spelen van 1948 in Londen. Ook is Schipper assistent van de bekende scheidsrechter Leo Horn en wordt hij ingezet tijdens internationale topwedstrijden, zoals de tweede Europacupfinale tussen Real Madrid en Fiorentina. Jaren na zijn dood (1961) is een straat naar hem vernoemd in Stad: de Klaas Schipperlaan.

In het voorjaar van 1959 kondigt Schipper zijn afscheid aan. De Groningers H.F. Smid van de Groninger Voetbal Bond en Johannes B. Kuil, directeur van de gemeentelijke commissie voor sport, horen dat FC Santos uit Brazilië op tournee gaat door Europa. De internationals Pelé, Zito en Pepe die een jaar eerder wereldkampioen werden, doen Groningen aan dankzij inspanningen van het duo. GVAV wordt te zwak geacht als tegenstander en dus spelen de Brazilianen tegen Feyenoord in het Oosterparkstadion.

In Hotel Hofman in de Poelestraat in Groningen, waar ook de selectie van Santons overnacht, wordt op woensdagmiddag 3 juni 1959 de afscheidsreceptie van Schipper gehouden. 's Avonds om 19.30 uur is de wedstrijd die hij mag fluiten, misschien wel de grootste beloning voor Schipper.

Het scheelde overigens niet veel of Pelé en zijn teamgenoten hadden niet gespeeld. Het onderkomen in hotel Hofman was beneden de standaard die zij gewend zijn. Alle kamers moesten volgens de selectie van een bad zijn voorzien en ook beviel het de heren niet dat ze over twee verdiepingen werden verdeeld. Kortom: het ontbreekt de voetballers aan luxe, memoreert de inmiddels overleden Gerard Helsma in 2005 in een uitzending van RTV Noord over het Oosterparkstadion. Helsma is er die wedstrijd bij als toeschouwer en heeft later een boekje uitgebracht over het bezoek van Pelé aan Groningen.

'Er was geen bad in hun kamers. Dat werd een hele toestand, want ze wilden eigenlijk rechtsomkeert. Door tussenkomst van de organisatoren is de wedstrijd uiteindelijk toch doorgegaan.'

Santos is veel te sterk voor Feyenoord onder toeziend oog van 17.500 Groningers, waar bij de Rotterdammers onder meer Coen Moulijn en Kees Rijvers meedoen. Het wordt 3-0 voor de Brazilianen, mede dankzij een doelpunt van Pelé. Hij maakte zijn status als wondervoetballer meer dan waar. 'Iedereen had het over hem. Men adoreerde hem eigenlijk. Hij speelde ook de sterren van de hemel. Aan alles zag je dat het een wereldvoetballer was', aldus Helsma.

Die status van Pelé is in feite hetzelfde als de status die Lionel Messi of Kylian Mbappé tegenwoordig heeft. Er is wel een belangrijk verschil, nuanceert Heuvelman.

'Het WK in Zweden werd toen in zwart-wit uitgezonden, maar heel veel mensen hadden niet eens een tv. De gekte die er nu is, was er toen helemaal niet. De aandacht was ook veel minder, want Nederland deed niet eens mee aan dat WK. Je moest het vooral van de kranten hebben en die schreven over 'Braziliaanse grootmeesters en tovenaars'. Ze spraken in superlatieven over Pelé.'

Als 13-jarige jongen heeft Heuvelman dus al wel over Pelé gehoord en vooral gelezen. Op 31 mei arriveert Santos in Groningen en vanaf dat moment zingt rond dat Pelé in Stad rondloopt.

'In de pauze liepen wij naar hotel Hofman, toen liep het spul van Santos toevallig net naar buiten voor een kerkdienst aan de Rademarkt. Die was speciaal georganiseerd voor de voetballers. Wij liepen daarna met Pelé door de Oosterstraat . Dat was geen wilde boel, maar het was een geordende stoet. Er was ook niet zoveel publiek op straat, omdat het ook gewoon een werkdag was. Door een toevallige samenloop van omstandigheden heb ik een glimp opgevangen van Pelé en dat vergeet je nooit meer.'

Pelé scoort het openingsdoelpunt tegen Feyenoord. Nadat zijn teamgenoten Coutinho en Pagao de stand op 3-0 hadden gebracht, vindt Pelé het welletjes. 'Hij wilde zich laten vervangen. Scheidsrechter Schipper voorkwam een vroegtijdige wissel. Hij wees de wereldster er op dat mensen in het stadion vooral voor hem waren gekomen en dat hij moreel verplicht was deze wedstrijd uit te spelen', memoreert Heuvelman. Pelé luistert en het is daarmee eind goed, al goed.

Dan over de foto's. Het duel werd voor zover wij weten niet op camera vastgelegd door Sport in Beeld, de voorloper van Studio Sport. Wel zijn er foto's gemaakt door Fotobedrijf Piet Boonstra. Slechts een paar van die foto's zijn afgedrukt in Nieuwsblad van het Noorden en landelijke kranten. Bekender zijn foto's van Pelé en zijn teamgenoten die aan het bamzaaien zijn in hotel Hofman. Die foto's behoren tot het Nationaal Archief en zijn genomen in de dagen voorafgaand aan de wedstrijd. Collega-journalist Herman Sandman schreef daar eerder een uitgebreid artikel over in Dagblad van het Noorden.

Michael Hermse van Groninger Archieven ontdekte onlangs een serie foto's van de wedstrijd Santos - Feyenoord op negatief. De foto's van fotobedrijf Piet Boonstra zijn niet eerder gepubliceerd en zijn inmiddels gedigitaliseerd. RTV Noord heeft de foto's in bezit en ze zijn verwerkt in dit artikel.

Edson Arantes do Nascimento alias Pelé is 82 jaar geworden.