Mijster Van Veen waarschuwde voor de Watersnoodramp: 'Wat wil je liever, verzuipen of je stoepje kwijt?'

In de nacht van zaterdag 31 januari op zondag 1 februari braken tijdens een zware storm in Zeeland en Zuid-Holland op tientallen plaatsen de zeedijken door. Meer dan 1800 mensen kwamen daarbij om het leven.

Dat hadden er nog veel meer kunnen zijn, want in de vroege zondagochtend braken ook de dijken van de Hollandse IJssel, een rivier die van Gouda naar Ouderkerk stroomt en daar uitmondt in de Nieuwe Maas. Daardoor heeft deze rivier een open verbinding met de zee: het water liep tijdens de stormvloed over de dijken. Aan weerszijden van de rivier wonen drie miljoen mensen en hun levens verkeerden in direct gevaar.

De donderdag voor de ramp gaf Van Veen een lezing aan studenten waterbouwkunde. Daarbij wees hij Ouderkerk aan den IJssel aan als de zwakste en gevaarlijkste plek in de Nederlandse dijken. Al sinds 1937 waarschuwde Van Veen voor de gevaarlijk lage, slecht onderhouden dijken in Zuidoost-Nederland. Zijn adviezen werden echter telkens in de wind geslagen. Toen Van Veen zondagochtend op de radio over de ramp hoorde, trok hij direct naar Ouderkerk waar al een stuk dijk van veertig meter weg was geslagen en het water de polder instroomde.

De hoop was al opgegeven toen Van Veen aankwam. 'Een boertje op klompen keek me in ‘t gezicht aan en schudde velen malen het hoofd. 'Het lukt niet meer, jong, het lukt niet meer'', schreef Van Veen later in zijn dagboek.

Van Veen nam zonder verdere discussie het heft in handen en liet twee schepen aanvaren die tegen het gat van de dijk werden gemanoeuvreerd. In de schepen werden gaten gemaakt. Vervolgens werden ze verzwaard met stenen en alles wat nog voorhanden was, zodat ze zouden zinken.

'Mijnheer u neemt onze stoepjes weg, zo kunnen we niet meer op de dijk komen’, klaagden de omwonenden. 'Wat willen jullie liever?', vroeg Van Veen: ‘Verzuipen of je stoepje kwijt? ‘En ze dropen af...’, noteerde Van Veen in zijn dagboek.

Zelfs de kokosmatten uit de kerk werden door Van Veen gebruikt om de dijk tegen doorlekken te beschermen. Uiteindelijk hield die het tot het weer eb werd. Een woning aan de voet van de dijk werd verwoest en drie mensen verdronken, maar zonder Van Veen was de ramp vele malen groter geweest.

Johan van Veen werd in 1893 geboren op een boerderij net buiten Uithuizermeeden en studeerde civiele techniek in Delft. Hij werkte op verschillende plaatsten in Nederland en Suriname, tot hij in 1929 in dienst kwam bij Rijkswaterstaat. Van Veen groeide uit tot een van de briljantste ingenieurs die Nederland heeft voortgebracht en wordt door kenners op gelijke hoogte geplaatst met Lely, de geestelijk vader van de Afsluitdijk en de Zuiderzeewerken.

Maar zo briljant als Van Veen met water en modder was, zo slecht was hij in de omgang met mensen. Aldus werd hij een klassieke onheilsprofeet. Jarenlang voorspelde hij de grote watersnoodramp, maar hij werd door niemand geloofd. Dat frustreerde hem, maar hij werkte stug door.

Toen de dijken in 1953 doorbraken, had Van Veen de oplossing om Nederland beter te beschermen tegen de zee, het Deltaplan, dan ook juist klaar. Sterker nog: hij presenteerde zijn Deltaplan op 29 januari 1953, twee dagen voor de dijken daadwerkelijk doorbraken.

Van Veen overleed in 1959 aan een hartstilstand. Hij was onderweg naar de minister om de laatste versie van een plan te presenteren: een nieuwe haven aan de Groninger kust, vlak achter de dijk waar hij geboren was: de Eemshaven. Ook dit plan van Johan van Veen is uitgevoerd en na vijftig jaar een groot succes. De schepen beginnen zich te verdringen voor een plek in de haven.

'Vader Deltaplan en Europoort is overleden', kopte De Telegraaf na zijn overlijden.

Johan van Veen wordt geëerd met een plein en een borstbeeld in Uithuizermeeden en met een beeld aan de oevers van Hollandse IJssel waar hij zeventig jaar geleden een nog grotere ramp voorkwam. Het beeld staat in Capelle aan den IJssel en niet in Ouderkerk aan den IJssel. Niet omdat ze daar nog steeds boos zijn vanwege de stoepjes, maar omdat in Capelle de door hem ontworpen stormvloedkering staat die het achterliggende land tegenwoordig beschermt tegen overstromingen. Het was het eerste deel van het Deltaplan dat gereed kwam.

De enige Groninger die bij de onthulling van de buste aanwezig was, was Drewes Wildeman. 'Hij kwam hier vandaan!', zegt Wildeman. 'Daarom zijn we ook bezig om hier een soort van themapark te krijgen. Kijk, hij was heel belangrijk voor Nederland, alleen hebben we er toen niks mee gedaan.'

Nederland, zegt Wildeman, put nog altijd uit zijn ideeën. 'Hij stond voor zijn ideeën. Het was een heel intelligente man, een vasthoudend man.' Niettemin is Van Veen, zelfs in Groningen, niet heel erg bekend. Wat dat zegt? Wildeman: 'Dat we onze aandacht vaak op de verkeerde dingen vestigen. Dat we op zo'n man met zulke ideeën niet veel zuiniger zijn geweest, is jammer. Zo'n fout moeten we niet weer maken. We moeten luisteren naar verstandige mensen.'