Eva zoekt uit: Waarom bestaat de wereld niet uit één land?
Kinderen stellen vragen over van alles en nog wat; vragen waar volwassenen vaak geen raad mee weten. Eva Hulscher legt ze voor aan wetenschappers van de Rijksuniversiteit Groningen. In deze aflevering van Eva zoekt uit wil Joost (9) weten: Waarom bestaat de wereld niet uit één land?
De zoektocht naar het antwoord begint in Nieuwe Statenzijl, op de grens tussen Nederland en Duitsland. Kijkend over de Eems legt historicus Stefan Couperus uit dat zo’n grens te maken heeft met verschillen tussen groepen mensen. ‘Dat komt soms eenvoudig doordat er water tussen twee groepen mensen zit, zoals hier’, zegt Couperus. ‘Het kunnen bijvoorbeeld ook bergketens zijn. Dan ontwikkelen mensen verschillende culturen en talen.’
Wat ook meespeelt, is dat mensen van nature de behoefte hebben ergens bij te horen. Couperus: ‘Denk aan een potje voetbal in het park: één groep trekt een shirtje aan en er wordt een partijtje gespeeld. Dan ontstaat er al een wij-zijgevoel. Dat verschijnsel in het groot leidt uiteindelijk ook tot verschillende landen.'
Verdrag van Meppen
Verderop langs de grens, op een bankje in de buurt van Bourtange, vertelt Couperus over het Verdrag van Meppen. In dat verdrag werd in 1824 de grens tussen Nederland en Duitsland vastgelegd. In de negentiende eeuw werden ook elders veel grenzen getrokken. ‘Dat had te maken met de opkomst van het nationalisme’, legt Couperus uit. ’In Duitsland bestond het idee dat er zoiets was als een Duits volk, een soort natuurverschijnsel dat een eigen land verdiende. In het nazisme onder Adolf Hitler werd die vorm van nationalisme gecombineerd met superioriteitsdenken. Dus er komen niet alleen mooie dingen uit voort’
Eva zoekt uit: Waarom bestaat de wereld niet uit één land?
Een ander soort nationalisme ontstond in Frankrijk vanuit de Franse revolutie. Couperus: ‘Daar ging het niet om afkomst, maar meer om gedeelde waarden die het Franse volk heeft samengebonden: vrijheid, gelijkheid en broederschap.’
Eén taal en een standaardtijd
Maar saamhorigheidsgevoel maakt nog niet dat je een land hebt. ‘Dat werd bevorderd door regeringen en overheden’, zegt Couperus. ‘Iedereen kreeg hetzelfde onderwijs en ging dezelfde taal spreken. Het invoeren van een standaardtijd speelde ook een rol. Aan het begin van de twintigste eeuw gingen er treinen rijden en die moesten op een bepaalde tijd aankomen.’
Een nationaal gerecht: zoute haring
Bij een haringkraam in Bad Nieuweschans legt Couperus uit hoe het kan, dat mensen die heel dicht bij de grens met Duitsland wonen, zich toch Nederlander voelen. ‘Dat komt bijvoorbeeld door het eten van zoute haring. Dat is een nationaal gerecht dat Nederlanders graag eten. Het komt ook door het weerbericht op TV, waar je altijd alleen de kaart van Nederland ziet terwijl de zon natuurlijk niet ophoudt met schijnen bij de grens. Dat noemen we alledaags nationalisme. Onschuldige vormen die ons eraan herinneren dat we bij elkaar horen, in Nederland wonen en Nederlands zijn.’
Conflict over de grens
Terug in Nieuwe Statenzijl komt het grensconflict over de Eems ter sprake. Duitsland vindt dat de grens vlak bij de Nederlandse oever ligt, volgens Nederland ligt de grens precies in het midden van het water. Als Nederland en Duitsland al een grensconflict hebben, lijkt het onwaarschijnlijk dat we ooit maar één land op de wereld hebben. Couperus: ‘We proberen het natuurlijk wel: na de Eerste Wereldoorlog bijvoorbeeld met de Volkenbond. Tegenwoordig hebben we de Verenigde Naties, een soort wereldregering. Maar culturele verschillen blijven. Mensen willen bij een groep horen, maar ook bij sommige groepen juist niet.’
